古诗词大全

热度:162 作者: [两汉] 贾谊
类型:写风|写山|写水|写鸟|写人|隐居|山川|年老|故乡|写梅|江河|写羊|

惜余年老而日衰兮,岁忽忽而不反。

登苍天而高举兮,历众山而日远。

观江河之纡曲兮,离四海之霑濡。

攀北极而一息兮,吸沆瀣以充虚。

飞朱鸟使先驱兮,驾太一之象舆。

苍龙蚴虯于左骖兮,白虎骋而为右騑。

建日月以为盖兮,载玉女于後车。

驰骛于杳冥之中兮,休息虖昆仑之墟。

乐穷极而不厌兮,愿从容虖神明。

涉丹水而驰骋兮,右大夏之遗风。

黄鹄之一举兮,知山川之纡曲。

再举兮,睹天地之圜方。

临中国之众人兮,讬回飙乎尚羊。

乃至少原之野兮,赤松、王乔皆在旁。

二子拥瑟而调均兮,余因称乎清商。

澹然而自乐兮,吸众气而翱翔。

念我长生而久仙兮,不如反余之故乡。

黄鹄後时而寄处兮,鸱枭群而制之。

神龙失水而陆居兮,为蝼蚁之所裁。

夫黄鹄神龙犹如此兮,况贤者之逢乱世哉。

寿冉冉而日衰兮,固儃回而不息。

俗流从而不止兮,众枉聚而矫直。

或偷合而苟进兮,或隐居而深藏。

苦称量之不审兮,同权概而就衡。

或推迻而苟容兮,或直言之谔謣。

伤诚是之不察兮,并纫茅丝以为索。

方世俗之幽昏兮,眩白黑之美恶。

放山渊之龟玉兮,相与贵夫砾石。

梅伯数谏而至醢兮,来革顺志而用国。

悲仁人之尽节兮,反为小人之所贼。

比干忠谏而剖心兮,箕子被发而佯狂。

水背流而源竭兮,木去根而不长。

非重躯以虑难兮,惜伤身之无功。

已矣哉!独不见夫鸾凤之高翔兮,乃集大皇之野。

循四极而回周兮,见盛德而後下。

彼圣人之神德兮,远浊世而自藏。

shì
[ [ liǎng hàn ] ] jiǎ
nián lǎo ér shuāi , , suì ér fǎn       
dēng cāng tiān ér gāo , , zhòng shān ér yuǎn       
guān jiāng zhī , , hǎi zhī zhān       
pān běi ér , , hàng xiè chōng       
fēi zhū niǎo shǐ 使 xiān , , jià tài zhī xiàng       
cāng lóng yòu qiú zuǒ cān , , bái chěng ér wéi yòu fēi       
jiàn yuè wéi gài , , zǎi hòu chē       
chí yǎo míng zhī zhōng , , xiū kūn lún zhī       
qióng ér yàn , , yuàn cóng róng shén míng       
shè dān shuǐ ér chí chěng , , yòu xià zhī fēng       
huáng zhī , , zhī shān chuān zhī       
zài , , tiān zhī huán fāng       
lín zhōng guó zhī zhòng rén , , tuō huí biāo shàng yáng       
nǎi zhì shǎo yuán zhī , , chì sōng wáng qiáo jiē zài páng       
èr yōng ér diào jun1 , , yīn chēng qīng shāng       
dàn rán ér , , zhòng ér áo xiáng       
niàn zhǎng shēng ér jiǔ xiān , , fǎn zhī xiāng       
huáng hòu shí ér chù , , chī xiāo qún ér zhì zhī       
shén lóng shī shuǐ ér , , wéi lóu zhī suǒ cái       
huáng shén lóng yóu , , kuàng xián zhě zhī féng luàn shì zāi       
shòu 寿 rǎn rǎn ér shuāi , , chán huí ér       
liú cóng ér zhǐ , , zhòng wǎng ér jiǎo zhí       
huò tōu ér gǒu jìn , , huò yǐn ér shēn cáng       
chēng liàng zhī shěn , , tóng quán gài ér jiù héng       
huò tuī ér gǒu róng , , huò zhí yán zhī è       
shāng chéng shì zhī chá , , bìng rèn máo wéi suǒ       
fāng shì zhī yōu hūn , , xuàn bái hēi zhī měi è       
fàng shān yuān zhī guī , , xiàng guì shí       
méi shù jiàn ér zhì hǎi , , lái shùn zhì ér yòng guó       
bēi rén rén zhī jìn jiē , , fǎn wéi xiǎo rén zhī suǒ zéi       
gàn zhōng jiàn ér pōu xīn , , bèi ér yáng kuáng       
shuǐ bèi liú ér yuán jié , , gēn ér zhǎng       
fēi zhòng nán , , shāng shēn zhī gōng       
zāi ! ! jiàn luán fèng zhī gāo xiáng , , nǎi huáng zhī       
xún ér huí zhōu , , jiàn shèng ér hòu xià       
shèng rén zhī shén , , yuǎn zhuó shì ér cáng
热度:249 作者: [两汉] 贾谊
类型:写风|写水|写马|写人|故国|写草|乡风|写云|江河|制度|

臣窃惟事势,可为痛哭者一,可为流涕者二,可为长太息者六,若其它背理而伤道者,难遍以疏举。

进言者皆曰天下已安已治矣,臣独以为未也。

曰安且治者,非愚则谀,皆非事实知治乱之体者也。

夫抱火厝之积薪之下而寝其上,火未及燃,因谓之安,方今之势,何以异此!本末舛逆,首尾衡决,国制抢攘,非甚有纪,胡可谓治!陛下何不一令臣得熟数之于前,因陈治安之策,试详择焉! 夫射猎之娱,与安危之机孰急?使为治劳智虑,苦身体,乏钟鼓之乐,勿为可也。

乐与今同,而加之诸侯轨道,兵革不动,民保首领,匈叙宾服,四荒乡风,百姓素朴,狱讼衰息。

大数既得,则天下顺治,海内之气,清和咸理,生为明帝,没为明神,名誉之美,垂于无穷。

《礼》祖有功而宗有德,使顾成之庙称为太宗,上配太祖,与汉亡极。

建久安之势,成长治之业,以承祖庙,以奉六亲,至孝也;以幸天下,以育群生,至仁也;立经陈纪,轻重同得,后可以为万世法程,虽有愚幼不肖之嗣,犹得蒙业而安,至明也。

以陛下之明达,因使少知治体者得佐下风,致此非难也。

其具可素陈于前,愿幸无忽。

臣谨稽之天地,验之往古,按之当今之务,日夜念此至孰也,虽使禹舜复生,为陛下计,亡以易此。

夫树国固,必相疑之势也,下数被其殃,上数爽其忧,甚非所以安上而全下也。

今或亲弟谋为东帝,亲兄之子西乡而击,今吴又见告矣。

天子春秋鼎盛,行义未过,德泽有加焉,犹尚如是,况莫大诸侯权力且十此者乎! 然而天下少安,何也?大国之王幼弱未壮,汉之所置傅相方握其事。

数年之后,诸侯之王大抵皆冠,血气方刚,汉之傅相称病而赐罢,彼自丞尉以上徧置私人,如此,有异淮南、济北之为邪?此时而欲为治安,虽尧舜不治。

黄帝曰:“日中必,操刀必割。

”今令此道顺,而全安甚易;不肯早为,已乃堕骨肉之属而抗刭之,岂有异秦之季世乎!夫以天子之位,乘今之时,因天之助,尚惮以危为安,以乱为治,假设陛下居齐桓之处,将不合诸侯而匡天下乎?臣又以知陛下有所必不能矣。

假设天下如曩时,淮阴侯尚王楚,黥布王淮南,彭越王梁,韩信王韩,张敖王赵,贯高为相,卢绾王燕,陈狶在代,令此六七公者皆亡恙,当是时而陛下即天子位,能自安乎?臣有以知陛下之不能也。

天下肴乱,高皇帝与诸公倂起,非有仄室之势以豫席之也。

诸公幸者乃为中涓,其次仅得舍人,材之不逮至远也。

高皇帝以明圣威武即天子位,割膏腴之地以王诸公,多者百余城,少者乃三四十县,德至渥也,然其后十年之间,反者九起。

陛下之与诸公,非亲角材而臣之也,又非身封王之也,自高皇帝不能以是一岁为安,故臣知陛下之不能也。

然尚有可诿者,曰疏。

臣请试言其亲者。

假令悼惠王王齐,元王王楚,中子王赵,幽王王淮阳,共王王梁,灵王王燕,厉王王淮南,六七贵人皆亡恙,当是时陛下即位,能为治乎?臣又知陛下之不能也。

若此诸王,虽名为臣,实皆有布衣昆弟之心,虑无不帝制而天子自为者。

擅爵人,赦死罪,甚者或戴黄屋,汉法令非行也。

虽行不轨如厉王者,令之不肯听,召之安可致乎!幸而来至,法安可得加!动一亲戚,天下圜视而起,陛下之臣虽有悍如冯敬者,适启其口,匕首已陷其胸矣。

陛下虽贤,谁与领此? 故疏者必危,亲者必乱,已然之效也。

其异姓负强而动者,汉已幸胜之矣,又不易其所以然。

同姓袭是迹而动,既有徵矣,其势尽又复然。

殃祸之变未知所移,明帝处之尚不能以安,后世将如之何! 屠牛坦一朝解十二牛,而芒刃不顿者,所排击剥割,皆众理解也。

至于髋髀之所,非斤则斧。

夫仁义恩厚,人主之芒刃也;权势法制,人主之斤斧也。

今诸侯王皆众髋髀也,释斤斧之用,而欲婴以芒刃,臣以为不缺则折。

胡不用之淮南、济北?势不可也。

臣窃迹前事,大抵强者先反,淮阴王楚最强,则最先反;韩信倚胡,则又反;贯高因赵资,则又反;陈狶兵精,则又反;彭越用梁,则又反;黥布用淮南,则又反;卢绾最弱,最后反。

长沙乃在二万五千户耳,功少而最完,势疏而最忠,非独性异人也,亦形势然也。

曩令樊、郦、绛、灌据数十城而王,今虽以残亡可也;令信、越之伦列为彻侯而居,虽至今存可也。

然则天下之大计可知已。

欲诸王之皆忠附,则莫若令如长沙王,欲臣子之勿菹醢,则莫若令如樊郦等;欲天下之治安,莫若众建诸侯而少其力。

力少则易使以义,国小则亡邪心。

令海内之势如身之使臂,臂之使指,莫不制从。

诸侯之君不敢有异心,辐凑并进而归命天子,虽在细民,且知其安,故天下咸知陛下之明。

割地定制,令齐、赵、楚各为若干国,使悼惠王、幽王、元王之子孙毕以次各受祖之分地,地尽而止,及燕、梁它国皆然。

其分地众而子孙少者,建以为国,空而置之,须其子孙生者,举使君之。

诸侯之地其削颇入汉者,为徙其侯国,及封其子孙也,所以数偿之;一寸之地,一人之众,天子亡所利焉,诚以定治而已,故天下咸知陛下之廉。

地制壹定,宗室子孙莫虑不王,下无倍畔之心,上无诛伐之志,故天下咸知陛下之仁。

法立而不犯,令行而不逆,贯高、利几之谋不生,柴奇、开章不计不萌,细民乡善,大臣致顺,故天下咸知陛下之义。

卧赤子天下之上而安,植遗腹,朝委裘,而天下不乱。

当时大治,后世诵圣。

壹动而五业附,陛下谁惮而久不为此? 天下之势方病大瘇。

一胫之大几如要,一指之大几如股,平居不可屈信,一二指搐,身虑亡聊。

失今不治,必为锢疾,后虽有扁鹊,不能为已。

病非徒瘇也,又苦蹠戾。

元王之子,帝之从弟也,今之王者,从弟之子也。

惠王之子,亲兄子也;今之王者,兄子之子也。

亲者或亡分地以安天下,疏者或制大权以逼天子,臣故曰非徒病瘇也,又苦蹠戾。

可痛哭者,此病是也。

天下之势方倒县。

凡天子者,天下之首,何也?上也。

蛮夷者,天下之足,何也?下也。

今匈奴嫚娒侵掠,至不敬也,为天下患,至亡已也,而汉岁金絮采缯以奉之。

夷狄征令,是主上之操也;天子共贡,是臣下之礼也。

足反居上,首顾居下,倒县如此,莫之能解,犹为国有人乎?非亶倒县而已,又类辟,且病痱。

夫辟者一面病,痱者一方痛。

今西边北边之郡,虽有长爵不轻得复,五尺以上不轻得息,斥候望烽燧不得卧,将吏被介胄而睡,臣故曰一方病矣。

医能治之,而上不使,可为流涕者此也。

陛下何忍以帝皇之号为戎人诸侯,势既卑辱,而祸不息,长此安穷!进谋者率以为是,固不可解也,亡具甚矣。

臣窃料匈奴之众不过汉一大县,以天下之大困于一县之众,甚为执事者羞之。

陛下何不试以臣为属国之官以主匈奴?行臣之计,请必系单于之颈而制其命,伏中行说而笞其背,举匈奴之众唯上之令。

今不猎猛敌而猎田彘,不搏反寇而搏畜菟,玩细娱而不图大患,非所以为安也。

德可远施,威可远加,而直数百里外威令不信,可为流涕者此也。

今民卖僮者,为之绣衣丝履偏诸缘,内之闲中,是古天子后服,所以庙而不宴者也,而庶人得以衣婢妾。

白縠之表,薄纨之里, 以偏诸,美者黼绣,是古天子之服,今富人大贾嘉会召客者以被墙。

古者以奉一帝一后而节适,今庶人屋壁得为帝服,倡优下贱得为后饰,然而天下不屈者,殆未有也。

且帝之身自衣皁绨,而富民墙屋被文绣;天子之后以缘其领,庶人孽妾缘其履:此臣所谓舛也。

夫百人作之不能衣一人,欲天下亡寒,胡可得也?一人耕之,十人聚而食之,欲天下亡饥,不可得也。

饥寒切于民之肌肤,欲其亡为奸邪,不可得也。

国已屈矣,盗贼直须时耳,然而献计者曰“毋动”,为大耳。

夫俗至大不敬也,至亡等也,至冒上也,进计者犹曰“毋为”,可为长太息者此也。

商君遗礼义,弃仁恩,并心于进取。

行之二岁,秦俗日败。

故秦人家富子壮则出分,家贫子壮则出赘。

借父耰鉏,虑有德色;母取箕帚,立而谇语。

抱哺其于,与公并倨;妇姑不相说,则反唇而相稽。

其慈子耆利,不同禽兽者亡几耳。

然并心而赴时犹曰蹶六国,兼天下。

功成求得矣,终不知反廉愧之节,仁义之厚。

信并兼之法,遂进取之业,天下大败,众掩寡,智欺愚,勇威怯,壮陵衰,其乱至矣,是以大贤起之,威震海内,德从天下。

曩之为秦者,今转而为汉矣。

然其遗风余俗,犹尚未改。

今世以侈靡相竞,而上亡制度,弃礼谊,捐廉耻日甚,可谓月异而岁不同矣。

逐利不耳,虑非顾行也,今其甚者杀父兄矣。

盗者剟寝户之帘,搴两庙之器,白昼大都之中剽吏而夺之金。

矫伪者出几十万石粟,赋六百余万钱,乘传而行郡国,此其亡行义之尤至者也。

而大臣特以簿书不报,期会之间,以为大故。

至于俗流失,世坏败,因恬而不知怪,虑不动于耳目,以为是适然耳。

夫移风易俗,使天下回心而乡道,类非俗吏之所能为也。

俗吏之所务,在于刀笔筐箧,而不知大体。

陛下又不自忧,窃为陛下惜之。

夫立君臣,等上下,使父子有礼,六亲有纪,此非天之所为,人之所设也。

夫人之所设,不为不立,不植则僵,不修则坏。

《管子》曰:“礼义廉耻,是谓四维;四维不张,国乃灭亡。

”使管子愚人也则可,管子而少知治体,则是岂可不为寒心哉!秦灭四维而不张,故君臣乖乱,六亲殃戮,奸人并起,万民离叛,凡十三岁,而社稷为虚。

今四维犹未备也,故奸人几幸,而众心疑惑。

岂如今定经制,令君君臣臣,上下有差,父子六亲各得其宜,奸人亡所几幸,而群臣众信,是不疑惑!此业一定,世世常安,而后有所持循矣。

若夫经制不定,是犹度江河亡维楫,中流而遇风波,舩必覆矣。

可为长太息者此也。

夏为天子,十有余世,而殷受之。

殷为天子,二十余世,而周受之。

周为天子,三十余世,而秦受之。

秦为天子,二世而亡。

人性不甚相远也,何三代之君有道之长,而秦无道之暴也?其故可知也。

古之王者,太子乃生,固举以礼,使士负之,有司齐肃端冕,见之南郊,见于天也。

过阙则下,过庙则趋,孝子之道也。

故自为赤子而教固已行矣。

昔者成王幼在襁抱之中,召公为太保,周公为太傅,太公为太师。

保,保其身体;傅,传之德义;师,道之教训:此三公之职也。

于是为置三少,皆上大夫也,曰少保、少傅、少师,是与太子宴者也。

故乃孩子提有识,三公、三少固明孝仁礼义以道习之,逐去邪人,不使见恶行。

于是皆选天下之端士孝悌博闻有道术者以卫翼之,使与太子居处出入。

故太子乃生而见正事,闻正言,行正道,左右前后皆正人也。

夫习与正人居之,不能毋正,犹生长于齐不能不齐言也;习与不正人居之,不能毋不正,犹生长于楚之地不能不楚言也。

故择其所耆,必先受业,乃得尝之;择其所乐,必先有习,乃得为之。

孔子曰:“少成若天性,习贯如自然。

”及太子少长,知妃色,则入于学。

学者,所学之官也。

《学礼》曰:“帝入东学,上亲而贵仁,则亲疏有序而恩相及矣;帝入南学,上齿而贵信,则长幼有差而民不诬矣;帝入西学,上贤而贵德,则圣智在位而功不遗矣;帝入北学,上贵而尊爵,则贵贱有等而下不 矣;帝入太学,承师问道,退习而考于太傅,太傅罚其不则而匡其不及,则德智长而治道得矣。

此五学者既成于上,则百姓黎民化辑于下矣。

”及太于既冠成人,免于保傅之严,则有记过之史,彻膳之宰,进善之旌,诽谤之木,敢谏之鼓。

瞽史诵诗,工诵箴谏,大夫进谋,士传民语。

习与智长,故切而不媿;化与心成,故中道若性。

三代之礼:春朝朝日,秋暮夕月,所以明有敬也;春秋入学,坐国老,执酱而亲馈之,所以明有孝也;行以鸾和,步中《采齐》,趣中《肆夏》,所以明有度也;其于禽兽,见其生不食其死,闻其声不食其肉,故远庖厨,所以长恩,且明有仁也。

夫三代之所以长久者,以其辅翼太子有此具也。

及秦而不然。

其俗固非贵辞让也,所上者告讦也;固非贵礼义也,所上者刑罚也。

使赵高傅胡亥而教之狱,所习者非斩劓人,则夷人之三族也。

故胡亥今日即位而明日射人,忠谏者谓之诽谤,深计者谓之妖言,其视杀人若艾草菅然。

岂惟胡亥之性恶哉?彼其所以道之者非其理故也。

鄙谚曰:“不习为吏,视已成事。

”又曰:“前车覆,后车诫。

”夫三代之所以长久者,其已事可知也;然而不能从者,是不法圣智也。

秦世之所以亟绝者,其辙迹可见也;然而不避,是后车又将覆也。

夫存亡之变,治乱之机,其要在是矣。

天下之命,县于太子;太子之善,在于早谕教与选左右。

夫心未滥而先谕教,则化易成也;开于道术智谊之指,则教之力也。

若其服习积贯,则左右而已。

夫胡、粤之人,生而同声,耆欲不异,及其长而成俗,累数译而不能相通,行者有虽死而不相为者,则教习然也。

臣故曰选左右早谕教最急。

夫教得而左右正,则太子正矣,太子正而天下定矣。

《书》曰:“一人有庆,兆民赖之。

”此时务也。

凡人之智,能见已然,不能见将然。

夫礼者禁于将然之前,而法者禁于己然之后,是故法之所用易见,而礼之所为生难知也。

若夫庆赏以劝善,刑罚以惩恶,先王执此之政,坚如金石,行此之令,信如四时,据此之公,无私如天地耳,岂顾不用哉?然而曰礼云礼云者,贵绝恶于未萌,而起教于微眇,使民日迁善远罪而不自知也。

孔于曰:“听讼,吾犹人也,必也使毋讼乎!”为人主计者,莫如先审取舍,取舍之极定于内,而安危之萌应于外矣。

安者非一日而安也,危者非一日而危也,皆以积渐然,不可不察也。

人主之所积,在其取舍,以礼义治之者,积礼义;以刑罚治之者,积刑罚。

刑罚积而民怨背,札义积而民和亲。

故世主欲民之善同,而所以使民善者或异。

或道之以德教,或殴之以法令。

道之以德教者,德教洽而民气乐;殴之以法令者,法令极而民风哀。

哀乐之感,祸福之应也。

秦王之欲尊宗庙而安子孙,与汤武同,然而汤武广大其德行,六七百岁而弗失,秦王治天下,十余岁则大败。

此亡它故矣,汤武之定取舍审而秦王之定取舍不审矣。

夫天下,大器也。

今人之置器,置诸安处则安,置诸危处则危。

天下之情与器亡以异,在天子之所置之。

汤武置天下于仁义礼乐,而德泽洽,禽兽草木广裕,德被蛮貊四夷,累子孙数十世,此天下所共闻也。

秦王置天下于法令刑罚,德泽亡一有,而怨毒盈于世,下憎恶之如仇,祸几及身,子孙诛绝,此天下之所共见也。

是非其明效大验邪!人之言曰:“听言之道,必以其事观之,则言者莫敢妄言。

”今或言礼谊之不如法令,教化之不如刑罚,人主胡不引殷、周、秦事以观之也? 人主之尊譬如堂,群臣如陛,众庶如地。

故陛九级上,廉远地,则堂高;陛亡级,廉近地,则堂卑。

高者难攀,卑者易陵,理势然也。

故古者圣王制为等列,内有公卿大夫士,外有公侯伯子男,然后有官师小吏,延及庶人,等级分明,而天子加焉,故其尊不可及也。

里谚曰:“欲投鼠而忌器。

”此善谕也。

鼠近于器,尚惮不投,恐伤其器,况于贵臣之近主乎!廉耻节礼以治君子,故有赐死而亡戮辱。

是以黥劓之罪不及太夫,以其离主上不远也,礼不敢齿君之路马,蹴其刍者有罚;见君之几杖则起,遭君之乘车则下,入正门则趋;君之宠臣虽或有过,刑戮之罪不加其身者,尊君之故也。

此所以为主上豫远不敬也,所以体貌大臣而厉其节也。

今自王侯三公之贵,皆天子之所改容而礼之也,古天子之所谓伯父、伯舅也,而令与众庶同黥劓 刖笞 弃市之法,然则堂不亡陛乎?被戮辱者不泰迫乎?廉耻不行,大臣无乃握重权,大官而有徒隶亡耻之心乎?夫望夷之事,二世见当以重法者,投鼠而不忌器之习也。

臣闻之,履虽鲜不加于枕,冠虽敝不以苴履。

夫尝已在贵宠之位,天子改容而体貌之矣,吏民尝俯伏以敬畏之矣,今而有过,帝令废之可也,退之可也,赐之死可也,灭之可也;若夫束缚之,系緤之,输之司寇,编之徒官,司寇小吏詈骂而榜笞之,殆非所以令众庶见也。

夫卑贱者习知尊贵者之一旦,吾亦乃可以加此也,非所以习天下也,非尊尊贵贵之化也。

夫天子之所尝敬,众庶之所尝宠,死而死耳,贱人安宜得如此而顿辱之哉! 豫让事中行之君,智伯伐而灭之,移事智伯。

及赵灭智伯,豫让衅面吞炭,必报襄子,五起而不中。

人问豫子,豫子曰:“中行众人畜我,我故众人事之;智伯国士遇我,我故国士报之。

”故此一豫让也,反君事仇,行若狗彘,已而抗节致忠,行出乎列士,人主使然也。

故主上遇其大臣如遇犬马,彼将犬马自为也;如遇官徒,彼将官徒自为也。

顽顿亡耻, 诟亡节,廉耻不立,且不自好,苟若而可,故见利则逝,见便则夺。

主上有败,则因而挺之矣;主上有患,则吾苟免而已,立而观之耳;有便吾身者,则欺卖而利之耳。

人主将何便于此?群下至众,而主上至少也,所托财器职业者粹于群下也。

俱亡耻,俱苟妄,则主上最病。

故古者礼不及庶人,刑不至大夫,所以厉宠臣之节也。

古者大臣有坐不廉而废者,不谓不廉,曰“簠簋不饰”;坐污秽淫乱男女亡别者,不曰污秽,曰“帷薄不修”,坐罢软不胜任者,不谓罢软,曰“下官不职”。

故贵大臣定有其罪矣,犹未斥然正以呼之也,尚迁就而为之讳也。

故其在大谴大何之域者,闻谴何则白冠 缨,盘水加剑,造请室而请罪耳,上不执缚系引而行也。

其有中罪者,闻命而自弛,上不使人颈 而加也。

其有大罪者,闻命则北面再拜,跌而自裁,上不使捽抑而刑之也,曰:“子大夫自有过耳!吾遇子有礼矣。

”遇之有礼,故群臣自憙;婴以廉耻,故人矜节行。

上设廉礼义以遇其臣,而臣不以节行报其上者,则非人类也。

故化成俗定,则为人臣者主耳忘身,国耳忘家,公耳忘私,利不苟就,害不苟去,唯义所在。

上之化也,故父兄之臣诚死宗庙,法度之臣诚死社稷,辅翼之臣诚死君上,守圄扞敌之臣诚死城郭封疆。

故曰圣人有金城者,比物此志也。

彼且为我死,故吾得与之俱生;彼且为我亡,故吾得与之俱存;夫将为我危,故吾得与之皆安。

顾行而忘利,守节而仗义,故可以托不御之权,可以寄六尺之孤。

此厉廉耻行礼谊之所致也,主上何丧焉!此之不为,而顾彼之久行,故曰可为长太息者此也。

zhì ān
[ [ liǎng hàn ] ] jiǎ
chén qiè wéi shì shì , , wéi tòng zhě , , wéi liú zhě èr , , wéi zhǎng tài zhě liù , , ruò bèi ér shāng dào zhě , , nán biàn shū       
jìn yán zhě jiē yuē tiān xià ān zhì , , chén wéi wèi       
yuē ān qiě zhì zhě , , fēi , , jiē fēi shì shí zhī zhì luàn zhī zhě       
bào huǒ cuò zhī xīn zhī xià ér qǐn shàng , , huǒ wèi rán , , yīn wèi zhī ān , , fāng jīn zhī shì , , ! ! běn chuǎn , , shǒu wěi héng jué , , guó zhì qiǎng rǎng , , fēi shèn yǒu , , wèi zhì ! ! xià lìng chén shú shù zhī qián , , yīn chén zhì ān zhī , , shì xiáng yān ! !        shè liè zhī , , ān wēi zhī shú ? ? shǐ 使 wéi zhì láo zhì , , shēn , , zhōng zhī , , wéi       
jīn tóng , , ér jiā zhī zhū hóu guǐ dào , , bīng dòng , , mín bǎo shǒu lǐng , , xiōng bīn , , huāng xiāng fēng , , bǎi xìng , , sòng shuāi       
shù , , tiān xià shùn zhì , , hǎi nèi zhī , , qīng xián , , shēng wéi míng , , méi wéi míng shén , , míng zhī měi , , chuí qióng       
yǒu gōng ér zōng yǒu , , shǐ 使 chéng zhī miào chēng wéi tài zōng , , shàng pèi tài , , hàn wáng       
jiàn jiǔ ān zhī shì , , chéng zhǎng zhì zhī , , chéng miào , , fèng liù qīn , , zhì xiào ; ; xìng tiān xià , , qún shēng , , zhì rén ; ; jīng chén , , qīng zhòng tóng , , hòu wéi wàn shì chéng , , suī yǒu yòu xiāo zhī , , yóu méng ér ān , , zhì míng       
xià zhī míng , , yīn shǐ 使 shǎo zhī zhì zhě zuǒ xià fēng , , zhì fēi nán       
chén qián , , yuàn xìng       
chén jǐn zhī tiān , , yàn zhī wǎng , , àn zhī dāng jīn zhī , , niàn zhì shú , , suī shǐ 使 shùn shēng , , wéi xià , , wáng       
shù guó , , xiàng zhī shì , , xià shù bèi yāng , , shàng shù shuǎng yōu , , shèn fēi suǒ ān shàng ér quán xià       
jīn huò qīn móu wéi dōng , , qīn xiōng zhī 西 xiāng ér , , jīn yòu jiàn gào       
tiān chūn qiū dǐng shèng , , háng wèi guò , , yǒu jiā yān , , yóu shàng shì , , kuàng zhū hóu quán qiě shí zhě ! !        rán ér tiān xià shǎo ān , , ? ? guó zhī wáng yòu ruò wèi zhuàng , , hàn zhī suǒ zhì xiàng fāng shì       
shù nián zhī hòu , , zhū hóu zhī wáng jiē guàn , , xuè fāng gāng , , hàn zhī xiàng chēng bìng ér , , chéng wèi shàng pián zhì rén , , , , yǒu huái nán běi zhī wéi xié ? ? shí ér wéi zhì ān , , suī yáo shùn zhì       
huáng yuē : : zhōng , , cāo dāo       
jīn lìng dào shùn , , ér quán ān shèn ; ; kěn zǎo wéi , , nǎi duò ròu zhī shǔ ér kàng jǐng zhī , , yǒu qín zhī shì ! ! tiān zhī wèi , , chéng jīn zhī shí , , yīn tiān zhī zhù , , shàng dàn wēi wéi ān , , luàn wéi zhì , , jiǎ shè xià huán zhī chù , , jiāng zhū hóu ér kuāng tiān xià ? ? chén yòu zhī xià yǒu suǒ néng       
jiǎ shè tiān xià nǎng shí , , huái yīn hóu shàng wáng chǔ , , qíng wáng huái nán , , péng yuè wáng liáng , , hán xìn wáng hán , , zhāng áo wáng zhào , , guàn gāo wéi xiàng , , wǎn wáng yàn , , chén zài dài , , lìng liù gōng zhě jiē wáng yàng , , dāng shì shí ér xià tiān wèi , , néng ān ? ? chén yǒu zhī xià zhī néng       
tiān xià yáo luàn , , gāo huáng zhū gōng bìng , , fēi yǒu shì zhī shì zhī       
zhū gōng xìng zhě nǎi wéi zhōng juān , , jǐn shě rén , , cái zhī dǎi zhì yuǎn       
gāo huáng míng shèng wēi tiān wèi , , gāo zhī wáng zhū gōng , , duō zhě bǎi chéng , , shǎo zhě nǎi sān shí xiàn , , zhì , , rán hòu shí nián zhī jiān , , fǎn zhě jiǔ       
xià zhī zhū gōng , , fēi qīn jiǎo cái ér chén zhī , , yòu fēi shēn fēng wáng zhī , , gāo huáng néng shì suì wéi ān , , chén zhī xià zhī néng       
rán shàng yǒu wěi 诿 zhě , , yuē shū       
chén qǐng shì yán qīn zhě       
jiǎ lìng dào huì wáng wáng , , yuán wáng wáng chǔ , , zhōng wáng zhào , , yōu wáng wáng huái yáng , , gòng wáng wáng liáng , , líng wáng wáng yàn , , wáng wáng huái nán , , liù guì rén jiē wáng yàng , , dāng shì shí xià wèi , , néng wéi zhì ? ? chén yòu zhī xià zhī néng       
ruò zhū wáng , , suī míng wéi chén , , shí jiē yǒu kūn zhī xīn , , zhì ér tiān wéi zhě       
shàn jué rén , , shè zuì , , shèn zhě huò dài huáng , , hàn lìng fēi háng       
suī háng guǐ wáng zhě , , lìng zhī kěn tīng , , zhào zhī ān zhì ! ! xìng ér lái zhì , , ān jiā ! ! dòng qīn , , tiān xià huán shì ér , , xià zhī chén suī yǒu hàn féng jìng zhě , , shì kǒu , , shǒu xiàn xiōng       
xià suī xián , , shuí lǐng ? ?        shū zhě wēi , , qīn zhě luàn , , rán zhī xiào       
xìng qiáng ér dòng zhě , , hàn xìng shèng zhī , , yòu suǒ rán       
tóng xìng shì ér dòng , , yǒu zhēng , , shì jìn yòu rán       
yāng huò zhī biàn wèi zhī suǒ , , míng chù zhī shàng néng ān , , hòu shì jiāng zhī ! !        niú tǎn cháo jiě shí èr niú , , ér máng rèn dùn zhě , , suǒ pái bāo , , jiē zhòng jiě       
zhì kuān zhī suǒ , , fēi jīn       
rén ēn hòu , , rén zhǔ zhī máng rèn ; ; quán shì zhì , , rén zhǔ zhī jīn       
jīn zhū hóu wáng jiē zhòng kuān , , shì jīn zhī yòng , , ér yīng máng rèn , , chén wéi quē shé       
yòng zhī huái nán běi ? ? shì       
chén qiè qián shì , , qiáng zhě xiān fǎn , , huái yīn wáng chǔ zuì qiáng , , zuì xiān fǎn ; ; hán xìn , , yòu fǎn ; ; guàn gāo yīn zhào , , yòu fǎn ; ; chén bīng jīng , , yòu fǎn ; ; péng yuè yòng liáng , , yòu fǎn ; ; qíng yòng huái nán , , yòu fǎn ; ; wǎn zuì ruò , , zuì hòu fǎn       
zhǎng shā nǎi zài èr wàn qiān ěr , , gōng shǎo ér zuì wán , , shì shū ér zuì zhōng , , fēi xìng rén , , xíng shì rán       
nǎng lìng fán jiàng guàn shù shí chéng ér wáng , , jīn suī cán wáng ; ; lìng xìn yuè zhī lún liè wéi chè hóu ér , , suī zhì jīn cún       
rán tiān xià zhī zhī       
zhū wáng zhī jiē zhōng , , ruò lìng zhǎng shā wáng , , chén zhī hǎi , , ruò lìng fán děng ; ; tiān xià zhī zhì ān , , ruò zhòng jiàn zhū hóu ér shǎo       
shǎo shǐ 使 , , guó xiǎo wáng xié xīn       
lìng hǎi nèi zhī shì shēn zhī shǐ 使 , , zhī shǐ 使 zhǐ , , zhì cóng       
zhū hóu zhī jun1 gǎn yǒu xīn , , còu bìng jìn ér guī mìng tiān , , suī zài mín , , qiě zhī ān , , tiān xià xián zhī xià zhī míng       
dìng zhì , , lìng zhào chǔ wéi ruò gàn guó , , shǐ 使 dào huì wáng yōu wáng yuán wáng zhī sūn shòu zhī fèn , , jìn ér zhǐ , , yàn liáng guó jiē rán       
fèn zhòng ér sūn shǎo zhě , , jiàn wéi guó , , kōng ér zhì zhī , , sūn shēng zhě , , shǐ 使 jun1 zhī       
zhū hóu zhī xuē hàn zhě , , wéi hóu guó , , fēng sūn , , suǒ shù cháng zhī ; ; cùn zhī , , rén zhī zhòng , , tiān wáng suǒ yān , , chéng dìng zhì ér , , tiān xià xián zhī xià zhī lián       
zhì dìng , , zōng shì sūn wáng , , xià bèi pàn zhī xīn , , shàng zhū zhī zhì , , tiān xià xián zhī xià zhī rén       
ér fàn , , lìng háng ér , , guàn gāo zhī móu shēng , , chái kāi zhāng méng , , mín xiāng shàn , , chén zhì shùn , , tiān xià xián zhī xià zhī       
chì tiān xià zhī shàng ér ān , , zhí , , cháo wěi qiú , , ér tiān xià luàn       
dāng shí zhì , , hòu shì sòng shèng       
dòng ér , , xià shuí dàn ér jiǔ wéi ? ?        tiān xià zhī shì fāng bìng zhǒng       
jìng zhī yào , , zhǐ zhī , , píng xìn , , èr zhǐ chù , , shēn wáng liáo       
shī jīn zhì , , wéi , , hòu suī yǒu biǎn què , , néng wéi       
bìng fēi zhǒng , , yòu zhí       
yuán wáng zhī , , zhī cóng , , jīn zhī wáng zhě , , cóng zhī       
huì wáng zhī , , qīn xiōng ; ; jīn zhī wáng zhě , , xiōng zhī       
qīn zhě huò wáng fèn ān tiān xià , , shū zhě huò zhì quán tiān , , chén yuē fēi bìng zhǒng , , yòu zhí       
tòng zhě , , bìng shì       
tiān xià zhī shì fāng dǎo xiàn       
fán tiān zhě , , tiān xià zhī shǒu , , ? ? shàng       
mán zhě , , tiān xià zhī , , ? ? xià       
jīn xiōng yuān qīn luě , , zhì jìng , , wéi tiān xià huàn , , zhì wáng , , ér hàn suì jīn cǎi zēng fèng zhī       
zhēng lìng , , shì zhǔ shàng zhī cāo ; ; tiān gòng gòng , , shì chén xià zhī       
fǎn shàng , , shǒu xià , , dǎo xiàn , , zhī néng jiě , , yóu wéi guó yǒu rén ? ? fēi dǎn dǎo xiàn ér , , yòu lèi , , qiě bìng fèi       
zhě miàn bìng , , fèi zhě fāng tòng       
jīn 西 biān běi biān zhī jun4 , , suī yǒu zhǎng jué qīng , , chǐ shàng qīng , , chì hòu wàng fēng suì , , jiāng bèi jiè zhòu ér shuì , , chén yuē fāng bìng       
néng zhì zhī , , ér shàng shǐ 使 , , wéi liú zhě       
xià rěn huáng zhī hào wéi róng rén zhū hóu , , shì bēi , , ér huò , , zhǎng ān qióng ! ! jìn móu zhě wéi shì , , jiě , , wáng shèn       
chén qiè liào xiōng zhī zhòng guò hàn xiàn , , tiān xià zhī kùn xiàn zhī zhòng , , shèn wéi zhí shì zhě xiū zhī       
xià shì chén wéi shǔ guó zhī guān zhǔ xiōng ? ? háng chén zhī , , qǐng dān zhī jǐng ér zhì mìng , , zhōng háng shuō ér chī bèi , , xiōng zhī zhòng wéi shàng zhī lìng       
jīn liè měng ér liè tián zhì , , fǎn kòu ér chù , , wán ér huàn , , fēi suǒ wéi ān       
yuǎn shī , , wēi yuǎn jiā , , ér zhí shù bǎi wài wēi lìng xìn , , wéi liú zhě       
jīn mín mài tóng zhě , , wéi zhī xiù piān zhū yuán , , nèi zhī xián zhōng , , shì tiān hòu , , suǒ miào ér yàn zhě , , ér shù rén qiè       
bái zhī biǎo , , báo wán zhī , ,        piān zhū , , měi zhě xiù , , shì tiān zhī , , jīn rén jiǎ jiā huì zhào zhě bèi qiáng       
zhě fèng hòu ér jiē shì , , jīn shù rén wéi , , chàng yōu xià jiàn wéi hòu shì , , rán ér tiān xià zhě , , dài wèi yǒu       
qiě zhī shēn zào , , ér mín qiáng bèi wén xiù ; ; tiān zhī hòu yuán lǐng , , shù rén niè qiè yuán : : chén suǒ wèi chuǎn       
bǎi rén zuò zhī néng rén , , tiān xià wáng hán , , ? ? rén gēng zhī , , shí rén ér shí zhī , , tiān xià wáng , ,       
hán qiē mín zhī , , wáng wéi jiān xié , ,       
guó , , dào zéi zhí shí ěr , , rán ér xiàn zhě yuē dòng , , wéi ěr       
zhì jìng , , zhì wáng děng , , zhì mào shàng , , jìn zhě yóu yuē wéi , , wéi zhǎng tài zhě       
shāng jun1 , , rén ēn , , bìng xīn jìn       
háng zhī èr suì , , qín bài       
qín rén jiā zhuàng chū fèn , , jiā pín zhuàng chū zhuì       
jiè yōu chú , , yǒu ; ; zhǒu , , ér suì       
bào , , gōng bìng ; ; xiàng shuō , , fǎn chún ér xiàng       
, , tóng qín shòu zhě wáng ěr       
rán bìng xīn ér shí yóu yuē juě liù guó , , jiān tiān xià       
gōng chéng qiú , , zhōng zhī fǎn lián kuì zhī jiē , , rén zhī hòu       
xìn bìng jiān zhī , , suí jìn zhī , , tiān xià bài , , zhòng yǎn guǎ , , zhì , , yǒng wēi qiè , , zhuàng líng shuāi , , luàn zhì , , shì xián zhī , , wēi zhèn hǎi nèi , , cóng tiān xià       
nǎng zhī wéi qín zhě , , jīn zhuǎn ér wéi hàn       
rán fēng , , yóu shàng wèi gǎi       
jīn shì chǐ xiàng jìng , , ér shàng wáng zhì , , , , juān lián chǐ shèn , , wèi yuè ér suì tóng       
zhú ěr , , fēi háng , , jīn shèn zhě shā xiōng       
dào zhě duō qǐn zhī lián , , qiān liǎng miào zhī , , bái zhòu dōu zhī zhōng piāo ér duó zhī jīn       
jiǎo wěi zhě chū shí wàn shí , , liù bǎi wàn qián , , chéng chuán ér háng jun4 guó , , wáng háng zhī yóu zhì zhě       
ér chén 簿 shū bào , , huì zhī jiān , , wéi       
zhì liú shī , , shì huài bài , , yīn tián ér zhī guài , , dòng ěr , , wéi shì shì rán ěr       
fēng , , shǐ 使 tiān xià huí xīn ér xiāng dào , , lèi fēi zhī suǒ néng wéi       
zhī suǒ , , zài dāo kuāng qiè , , ér zhī       
xià yòu yōu , , qiè wéi xià zhī       
jun1 chén , , děng shàng xià , , shǐ 使 yǒu , , liù qīn yǒu , , fēi tiān zhī suǒ wéi , , rén zhī suǒ shè       
rén zhī suǒ shè , , wéi , , zhí jiāng , , xiū huài       
guǎn yuē : : lián chǐ , , shì wèi wéi ; ; wéi zhāng , , guó nǎi miè wáng       
shǐ 使 guǎn rén , , guǎn ér shǎo zhī zhì , , shì wéi hán xīn zāi ! ! qín miè wéi ér zhāng , , jun1 chén guāi luàn , , liù qīn yāng , , jiān rén bìng , , wàn mín pàn , , fán shí sān suì , , ér shè wéi       
jīn wéi yóu wèi bèi , , jiān rén xìng , , ér zhòng xīn huò       
jīn dìng jīng zhì , , lìng jun1 jun1 chén chén , , shàng xià yǒu chà , , liù qīn , , jiān rén wáng suǒ xìng , , ér qún chén zhòng xìn , , shì huò ! ! dìng , , shì shì cháng ān , , ér hòu yǒu suǒ chí xún       
ruò jīng zhì dìng , , shì yóu jiāng wáng wéi , , zhōng liú ér fēng , , fán       
wéi zhǎng tài zhě       
xià wéi tiān , , shí yǒu shì , , ér yīn shòu zhī       
yīn wéi tiān , , èr shí shì , , ér zhōu shòu zhī       
zhōu wéi tiān , , sān shí shì , , ér qín shòu zhī       
qín wéi tiān , , èr shì ér wáng       
rén xìng shèn xiàng yuǎn , , sān dài zhī jun1 yǒu dào zhī zhǎng , , ér qín dào zhī bào ? ? zhī       
zhī wáng zhě , , tài nǎi shēng , , , , shǐ 使 shì zhī , , yǒu duān miǎn , , jiàn zhī nán jiāo , , jiàn tiān       
guò què xià , , guò miào , , xiào zhī dào       
wéi chì ér jiāo háng       
zhě chéng wáng yòu zài qiǎng bào zhī zhōng , , zhào gōng wéi tài bǎo , , zhōu gōng wéi tài , , tài gōng wéi tài shī       
bǎo , , bǎo shēn ; ; , , chuán zhī ; ; shī , , dào zhī jiāo xùn : : sān gōng zhī zhí       
shì wéi zhì sān shǎo , , jiē shàng , , yuē shǎo bǎo shǎo shǎo shī , , shì tài yàn zhě       
nǎi hái yǒu shí , , sān gōng sān shǎo míng xiào rén dào zhī , , zhú xié rén , , shǐ 使 jiàn è háng       
shì jiē xuǎn tiān xià zhī duān shì xiào wén yǒu dào shù zhě wèi zhī , , shǐ 使 tài chù chū       
tài nǎi shēng ér jiàn zhèng shì , , wén zhèng yán , , háng zhèng dào , , zuǒ yòu qián hòu jiē zhèng rén       
zhèng rén zhī , , néng zhèng , , yóu shēng zhǎng néng yán ; ; zhèng rén zhī , , néng zhèng , , yóu shēng zhǎng chǔ zhī néng chǔ yán       
suǒ , , xiān shòu , , nǎi cháng zhī ; ; suǒ , , xiān yǒu , , nǎi wéi zhī       
kǒng yuē : : shǎo chéng ruò tiān xìng , , guàn rán       
tài shǎo zhǎng , , zhī fēi , , xué       
xué zhě , , suǒ xué zhī guān       
xué yuē : : dōng xué , , shàng qīn ér guì rén , , qīn shū yǒu ér ēn xiàng ; ; nán xué , , shàng chǐ 齿 ér guì xìn , , zhǎng yòu yǒu chà ér mín ; ; 西 xué , , shàng xián ér guì , , shèng zhì zài wèi ér gōng ; ; běi xué , , shàng guì ér zūn jué , , guì jiàn yǒu děng ér xià        ; ; tài xué , , chéng shī wèn dào , , tuì 退 ér kǎo tài , , tài ér kuāng , , zhì zhǎng ér zhì dào       
xué zhě chéng shàng , , bǎi xìng mín huà xià       
tài guàn chéng rén , , miǎn bǎo zhī yán , , yǒu guò zhī shǐ , , chè shàn zhī zǎi , , jìn shàn zhī jīng , , fěi bàng zhī , , gǎn jiàn zhī       
shǐ sòng shī , , gōng sòng zhēn jiàn , , jìn móu , , shì chuán mín       
zhì zhǎng , , qiē ér kuì 媿 ; ; huà xīn chéng , , zhōng dào ruò xìng       
sān dài zhī : : chūn cháo cháo , , qiū yuè , , suǒ míng yǒu jìng ; ; chūn qiū xué , , zuò guó lǎo , , zhí jiàng ér qīn kuì zhī , , suǒ míng yǒu xiào ; ; háng luán , , zhōng cǎi , , zhōng xià , , suǒ míng yǒu ; ; qín shòu , , jiàn shēng shí , , wén shēng shí ròu , , yuǎn páo chú , , suǒ zhǎng ēn , , qiě míng yǒu rén       
sān dài zhī suǒ zhǎng jiǔ zhě , , tài yǒu       
qín ér rán       
fēi guì ràng , , suǒ shàng zhě gào jié ; ; fēi guì , , suǒ shàng zhě xíng       
shǐ 使 zhào gāo hài ér jiāo zhī , , suǒ zhě fēi zhǎn rén , , rén zhī sān       
hài jīn wèi ér míng shè rén , , zhōng jiàn zhě wèi zhī fěi bàng , , shēn zhě wèi zhī yāo yán , , shì shā rén ruò ài cǎo jiān rán       
wéi hài zhī xìng è zāi ? ? suǒ dào zhī zhě fēi       
yàn yuē : : wéi , , shì chéng shì       
yòu yuē : : qián chē , , hòu chē jiè       
sān dài zhī suǒ zhǎng jiǔ zhě , , shì zhī ; ; rán ér néng cóng zhě , , shì shèng zhì       
qín shì zhī suǒ jué zhě , , zhé jiàn ; ; rán ér , , shì hòu chē yòu jiāng       
cún wáng zhī biàn , , zhì luàn zhī , , yào zài shì       
tiān xià zhī mìng , , xiàn tài ; ; tài zhī shàn , , zài zǎo jiāo xuǎn zuǒ yòu       
xīn wèi làn ér xiān jiāo , , huà chéng ; ; kāi dào shù zhì zhī zhǐ , , jiāo zhī       
ruò guàn , , zuǒ yòu ér       
yuè zhī rén , , shēng ér tóng shēng , , , , zhǎng ér chéng , , lèi shù ér néng xiàng tōng , , háng zhě yǒu suī ér xiàng wéi zhě , , jiāo rán       
chén yuē xuǎn zuǒ yòu zǎo jiāo zuì       
jiāo ér zuǒ yòu zhèng , , tài zhèng , , tài zhèng ér tiān xià dìng       
shū yuē : : rén yǒu qìng , , zhào mín lài zhī       
shí       
fán rén zhī zhì , , néng jiàn rán , , néng jiàn jiāng rán       
zhě jìn jiāng rán zhī qián , , ér zhě jìn rán zhī hòu , , shì zhī suǒ yòng jiàn , , ér zhī suǒ wéi shēng nán zhī       
ruò qìng shǎng quàn shàn , , xíng chéng è , , xiān wáng zhí zhī zhèng , , jiān jīn shí , , háng zhī lìng , , xìn shí , , zhī gōng , , tiān ěr , , yòng zāi ? ? rán ér yuē yún yún zhě , , guì jué è wèi méng , , ér jiāo wēi miǎo , , shǐ 使 mín qiān shàn yuǎn zuì ér zhī       
kǒng yuē : : tīng sòng , , yóu rén , , shǐ 使 sòng ! ! wéi rén zhǔ zhě , , xiān shěn shě , , shě zhī dìng nèi , , ér ān wēi zhī méng yīng wài       
ān zhě fēi ér ān , , wēi zhě fēi ér wēi , , jiē jiàn rán , , chá       
rén zhǔ zhī suǒ , , zài shě , , zhì zhī zhě , , ; ; xíng zhì zhī zhě , , xíng       
xíng ér mín yuàn bèi , , zhá ér mín qīn       
shì zhǔ mín zhī shàn tóng , , ér suǒ shǐ 使 mín shàn zhě huò       
huò dào zhī jiāo , , huò ōu zhī lìng       
dào zhī jiāo zhě , , jiāo qià ér mín ; ; ōu zhī lìng zhě , , lìng ér mín fēng āi       
āi zhī gǎn , , huò zhī yīng       
qín wáng zhī zūn zōng miào ér ān sūn , , tāng tóng , , rán ér tāng guǎng 广 háng , , liù bǎi suì ér shī , , qín wáng zhì tiān xià , , shí suì bài       
wáng , , tāng zhī dìng shě shěn ér qín wáng zhī dìng shě shěn       
tiān xià , ,       
jīn rén zhī zhì , , zhì zhū ān chù ān , , zhì zhū wēi chù wēi       
tiān xià zhī qíng wáng , , zài tiān zhī suǒ zhì zhī       
tāng zhì tiān xià rén , , ér qià , , qín shòu cǎo guǎng 广 , , bèi mán , , lèi sūn shù shí shì , , tiān xià suǒ gòng wén       
qín wáng zhì tiān xià lìng xíng , , wáng yǒu , , ér yuàn yíng shì , , xià zēng è zhī chóu , , huò shēn , , sūn zhū jué , , tiān xià zhī suǒ gòng jiàn       
shì fēi míng xiào yàn xié ! ! rén zhī yán yuē : : tīng yán zhī dào , , shì guān zhī , , yán zhě gǎn wàng yán       
jīn huò yán zhī lìng , , jiāo huà zhī xíng , , rén zhǔ yǐn yīn zhōu qín shì guān zhī ? ?        rén zhǔ zhī zūn táng , , qún chén , , zhòng shù       
jiǔ shàng , , lián yuǎn , , táng gāo ; ; wáng , , lián jìn , , táng bēi       
gāo zhě nán pān , , bēi zhě líng , , shì rán       
zhě shèng wáng zhì wéi děng liè , , nèi yǒu gōng qīng shì , , wài yǒu gōng hóu nán , , rán hòu yǒu guān shī xiǎo , , yán shù rén , , děng fèn míng , , ér tiān jiā yān , , zūn       
yàn yuē : : tóu shǔ ér       
shàn       
shǔ jìn , , shàng dàn tóu , , kǒng shāng , , kuàng guì chén zhī jìn zhǔ ! ! lián chǐ jiē zhì jun1 , , yǒu ér wáng       
shì qíng zhī zuì tài , , zhǔ shàng yuǎn , , gǎn chǐ 齿 jun1 zhī , , chú zhě yǒu ; ; jiàn jun1 zhī zhàng , , zāo jun1 zhī chéng chē xià , , zhèng mén ; ; jun1 zhī chǒng chén suī huò yǒu guò , , xíng zhī zuì jiā shēn zhě , , zūn jun1 zhī       
suǒ wéi zhǔ shàng yuǎn jìng , , suǒ mào chén ér jiē       
jīn wáng hóu sān gōng zhī guì , , jiē tiān zhī suǒ gǎi róng ér zhī , , tiān zhī suǒ wèi jiù , , ér lìng zhòng shù tóng qíng        yuè chī        shì zhī , , rán táng wáng ? ? bèi zhě tài ? ? lián chǐ háng , , chén nǎi zhòng quán , , guān ér yǒu wáng chǐ zhī xīn ? ? wàng zhī shì , , èr shì jiàn dāng zhòng zhě , , tóu shǔ ér zhī       
chén wén zhī , , suī xiān jiā zhěn , , guàn suī       
cháng zài guì chǒng zhī wèi , , tiān gǎi róng ér mào zhī , , mín cháng jìng wèi zhī , , jīn ér yǒu guò , , lìng fèi zhī , , tuì 退 zhī , , zhī , , miè zhī ; ; ruò shù zhī , , zhī , , shū zhī kòu , , biān zhī guān , , kòu xiǎo ér bǎng chī zhī , , dài fēi suǒ lìng zhòng shù jiàn       
bēi jiàn zhě zhī zūn guì zhě zhī dàn , , nǎi jiā , , fēi suǒ tiān xià , , fēi zūn zūn guì guì zhī huà       
tiān zhī suǒ cháng jìng , , zhòng shù zhī suǒ cháng chǒng , , ér ěr , , jiàn rén ān ér dùn zhī zāi ! !        ràng shì zhōng háng zhī jun1 , , zhì ér miè zhī , , shì zhì       
zhào miè zhì , , ràng xìn miàn tūn tàn , , bào xiāng , , ér zhōng       
rén wèn , , yuē : : zhōng háng zhòng rén chù , , zhòng rén shì zhī ; ; zhì guó shì , , guó shì bào zhī       
ràng , , fǎn jun1 shì chóu , , háng ruò gǒu zhì , , ér kàng jiē zhì zhōng , , háng chū liè shì , , rén zhǔ shǐ 使 rán       
zhǔ shàng chén quǎn , , jiāng quǎn wéi ; ; guān , , jiāng guān wéi       
wán dùn wáng chǐ , ,        gòu wáng jiē , , lián chǐ , , qiě hǎo , , gǒu ruò ér , , jiàn shì , , jiàn biàn 便 duó       
zhǔ shàng yǒu bài , , yīn ér tǐng zhī ; ; zhǔ shàng yǒu huàn , , gǒu miǎn ér , , ér guān zhī ěr ; ; yǒu biàn 便 shēn zhě , , mài ér zhī ěr       
rén zhǔ jiāng biàn 便 ? ? qún xià zhì zhòng , , ér zhǔ shàng zhì shǎo , , suǒ tuō cái zhí zhě cuì qún xià       
wáng chǐ , , gǒu wàng , , zhǔ shàng zuì bìng       
zhě shù rén , , xíng zhì , , suǒ chǒng chén zhī jiē       
zhě chén yǒu zuò lián ér fèi zhě , , wèi lián , , yuē guǐ shì ; ; zuò huì yín luàn nán wáng bié zhě , , yuē huì , , yuē wéi báo xiū , , zuò ruǎn shèng rèn zhě , , wèi ruǎn , , yuē xià guān zhí       
guì chén dìng yǒu zuì , , yóu wèi chì rán zhèng zhī , , shàng qiān jiù ér wéi zhī huì       
zài qiǎn zhī zhě , , wén qiǎn bái guàn        yīng , , pán shuǐ jiā jiàn , , zào qǐng shì ér qǐng zuì ěr , , shàng zhí yǐn ér háng       
yǒu zhōng zuì zhě , , wén mìng ér chí , , shàng shǐ 使 rén jǐng        ér jiā       
yǒu zuì zhě , , wén mìng běi miàn zài bài , , diē ér cái , , shàng shǐ 使 zuó ér xíng zhī , , yuē : : yǒu guò ěr ! ! yǒu       
zhī yǒu , , qún chén ; ; yīng lián chǐ , , rén jīn jiē háng       
shàng shè lián chén , , ér chén jiē háng bào shàng zhě , , fēi rén lèi       
huà chéng dìng , , wéi rén chén zhě zhǔ ěr wàng shēn , , guó ěr wàng jiā , , gōng ěr wàng , , gǒu jiù , , hài gǒu , , wéi suǒ zài       
shàng zhī huà , , xiōng zhī chén chéng zōng miào , , zhī chén chéng shè , , zhī chén chéng jun1 shàng , , shǒu gǎn zhī chén chéng chéng guō fēng jiāng       
yuē shèng rén yǒu jīn chéng zhě , , zhì       
qiě wéi , , zhī shēng ; ; qiě wéi wáng , , zhī cún ; ; jiāng wéi wēi , , zhī jiē ān       
háng ér wàng , , shǒu jiē ér zhàng , , tuō zhī quán , , liù chǐ zhī       
lián chǐ háng zhī suǒ zhì , , zhǔ shàng sàng yān ! ! zhī wéi , , ér zhī jiǔ háng , , yuē wéi zhǎng tài zhě
热度:154 作者: [两汉] 贾谊
类型:写景|写风|写山|写马|写人|孤独|行军|写云|长城|

上篇 秦孝公据崤函之固,拥雍州之地,君臣固守以窥周室,有席卷天下,包举宇内,囊括四海之意,并吞八荒之心。

当是时也,商君佐之,内立法度,务耕织,修守战之具;外连衡而斗诸侯。

于是秦人拱手而取西河之外。

孝公既没,惠文、武、昭襄蒙故业,因遗策,南取汉中,西举巴、蜀,东割膏腴之地,北收要害之郡。

诸侯恐惧,会盟而谋弱秦,不爱珍器重宝肥饶之地,以致天下之士,合从缔交,相与为一。

当此之时,齐有孟尝,赵有平原,楚有春申,魏有信陵。

此四君者,皆明智而忠信,宽厚而爱人,尊贤而重士,约从离衡,兼韩、魏、燕、楚、齐、赵、宋、卫、中山之众。

于是六国之士,有宁越、徐尚、苏秦、杜赫之属为之谋,齐明、周最、陈轸、召滑、楼缓、翟景、苏厉、乐毅之徒通其意,吴起、孙膑、带佗、倪良、王廖、田忌、廉颇、赵奢之伦制其兵。

尝以十倍之地,百万之众,叩关而攻秦。

秦人开关延敌,九国之师,逡巡而不敢进。

秦无亡矢遗镞之费,而天下诸侯已困矣。

于是从散约败,争割地而赂秦。

秦有余力而制其弊,追亡逐北,伏尸百万,流血漂橹。

因利乘便,宰割天下,分裂山河。

强国请服,弱国入朝。

延及孝文王、庄襄王,享国之日浅,国家无事。

及至始皇,奋六世之余烈,振长策而御宇内,吞二周而亡诸侯,履至尊而制六合,执敲扑而鞭笞天下,威振四海。

南取百越之地,以为桂林、象郡;百越之君,俯首系颈,委命下吏。

乃使蒙恬北筑长城而守藩篱,却匈奴七百余里。

胡人不敢南下而牧马,士不敢弯弓而报怨。

于是废先王之道,焚百家之言,以愚黔首;隳名城,杀豪杰,收天下之兵,聚之咸阳,销锋镝,铸以为金人十二,以弱天下之民。

然后践华为城,因河为池,据亿丈之城,临不测之渊,以为固。

良将劲弩守要害之处,信臣精卒陈利兵而谁何。

天下已定,始皇之心,自以为关中之固,金城千里,子孙帝王万世之业也。

始皇既没,余威震于殊俗。

然陈涉瓮牖绳枢之子,氓隶之人,而迁徙之徒也;才能不及中人,非有仲尼、墨翟之贤,陶朱、猗顿之富;蹑足行伍之间,而倔起阡陌之中,率疲弊之卒,将数百之众,转而攻秦,斩木为兵,揭竿为旗,天下云集响应,赢粮而景从。

山东豪俊遂并起而亡秦族矣。

且夫天下非小弱也,雍州之地,崤函之固,自若也。

陈涉之位,非尊于齐、楚、燕、赵、韩、魏、宋、卫、中山之君也;锄耰棘矜,非铦于钩戟长铩也;谪戍之众,非抗于九国之师也;深谋远虑,行军用兵之道,非及向时之士也。

然而成败异变,功业相反,何也?试使山东之国与陈涉度长絜大,比权量力,则不可同年而语矣。

然秦以区区之地,致万乘之势,序八州而朝同列,百有余年矣;然后以六合为家,崤函为宫;一夫作难而七庙隳,身死人手,为天下笑者,何也?仁义不施而攻守之势异也。

中篇 秦灭周祀,并海内,兼诸侯,南面称帝,以养四海。

天下之士,斐然向风。

若是,何也?曰:近古之无王者久矣。

周室卑微,五霸既灭,令不行于天下。

是以诸侯力政,强凌弱,众暴寡,兵革不休,士民罢弊。

今秦南面而王天下,是上有天子也。

既元元之民冀得安其性命,莫不虚心而仰上。

当此之时,专威定功,安危之本,在于此矣。

秦王怀贪鄙之心,行自奋之智,不信功臣,不亲士民,废王道而立私爱,焚文书而酷刑法,先诈力而后仁义,以暴虐为天下始。

夫兼并者高诈力,安危者贵顺权,此言取与守不同术也。

秦离战国而王天下,其道不易,其政不改,是其所以取之守之者无异也。

孤独而有之,故其亡可立而待也。

借使秦王论上世之事,并殷、周之迹,以制御其政,后虽有淫骄之主,犹未有倾危之患也。

故三王之建天下,名号显美,功业长久。

今秦二世立,天下莫不引领而观其政。

夫寒者利裋褐,而饥者甘糟糠。

天下嚣嚣,新主之资也。

此言劳民之易为仁也。

向使二世有庸主之行而任忠贤,臣主一心而忧海内之患,缟素而正先帝之过;裂地分民以封功臣之后,建国立君以礼天下;虚囹圄而免刑戮,去收孥污秽之罪,使各反其乡里;发仓廪,散财币,以振孤独穷困之士;轻赋少事,以佐百姓之急;约法省刑,以持其后,使天下之人皆得自新,更节修行,各慎其身;塞万民之望,而以盛德与天下,天下息矣。

即四海之内皆欢然各自安乐其处,惟恐有变。

虽有狡害之民,无离上之心,则不轨之臣无以饰其智,而暴乱之奸弭矣。

二世不行此术,而重以无道:坏宗庙与民,更始作阿房之宫;繁刑严诛,吏治刻深;赏罚不当,赋敛无度。

天下多事,吏不能纪;百姓困穷,而主不收恤。

然后奸伪并起,而上下相遁;蒙罪者众,刑戮相望于道,而天下苦之。

自群卿以下至于众庶,人怀自危之心,亲处穷苦之实,咸不安其位,故易动也。

是以陈涉不用汤、武之贤,不借公侯之尊,奋臂于大泽,而天下响应者,其民危也。

故先王者,见终始不变,知存亡之由。

是以牧民之道,务在安之而已矣。

下虽有逆行之臣,必无响应之助。

故曰:“安民可与为义,而危民易与为非”,此之谓也。

贵为天子,富有四海,身在于戮者,正之非也。

是二世之过也。

下篇 秦兼诸侯山东三十余郡,脩津关,据险塞,缮甲兵而守之。

然陈涉率散乱之众数百,奋臂大呼,不用弓戟之兵,鉏耰白梃,望屋而食,横行天下。

秦人阻险不守,关梁不闭,长戟不刺,强弩不射。

楚师深入,战于鸿门,曾无藩篱之难。

于是山东诸侯并起,豪俊相立。

秦使章邯将而东征,章邯因其三军之众,要市于外,以谋其上。

群臣之不相信,可见于此矣。

子婴立,遂不悟。

借使子婴有庸主之材而仅得中佐,山东虽乱,三秦之地可全而有,宗庙之祀宜未绝也。

秦地被山带河以为固,四塞之国也。

自缪公以来至于秦王二十余君,常为诸侯雄。

此岂世贤哉?其势居然也。

且天下尝同心并力攻秦矣,然困于险阻而不能进者,岂勇力智慧不足哉?形不利、势不便也。

秦虽小邑,伐并大城,得阨塞而守之。

诸侯起于匹夫,以利会,非有素王之行也。

其交未亲,其民未附,名曰亡秦,其实利之也。

彼见秦阻之难犯,必退师。

案土息民以待其弊,收弱扶罢以令大国之君,不患不得意于海内。

贵为天子,富有四海,而身为禽者,救败非也。

秦王足己而不问,遂过而不变。

二世受之,因而不改,暴虐以重祸。

子婴孤立无亲,危弱无辅。

三主之惑,终身不悟,亡不亦宜乎?当此时也,也非无深谋远虑知化之士也,然所以不敢尽忠指过者,秦俗多忌讳之禁也,——忠言未卒于口而身糜没矣。

故使天下之士倾耳而听,重足而立,阖口而不言。

是以三主失道,而忠臣不谏,智士不谋也。

天下已乱,奸不上闻,岂不悲哉!先王知壅蔽之伤国也,故置公卿、大夫、士,以饰法设刑而天下治。

其强也,禁暴诛乱而天下服;其弱也,王霸征而诸侯从;其削也,内守外附而社稷存。

故秦之盛也,繁法严刑而天下震;及其衰也,百姓怨而海内叛矣。

故周王序得其道,千余载不绝;秦本末并失,故不能长。

由是观之,安危之统相去远矣。

鄙谚曰:“前事之不忘,后事之师也。

”是以君子为国,观之上古,验之当世,参之人事,察盛衰之理,审权势之宜,去就有序,变化因时,故旷日长久而社稷安矣。

guò qín lùn
[ [ liǎng hàn ] ] jiǎ
shàng piān        qín xiào gōng xiáo hán zhī , , yōng yōng zhōu zhī , , jun1 chén shǒu kuī zhōu shì , , yǒu juàn tiān xià , , bāo nèi , , náng kuò hǎi zhī , , bìng tūn huāng zhī xīn       
dāng shì shí , , shāng jun1 zuǒ zhī , , nèi , , gēng zhī , , xiū shǒu zhàn zhī ; ; wài lián héng ér dòu zhū hóu       
shì qín rén gǒng shǒu ér 西 zhī wài       
xiào gōng méi , , huì wén zhāo xiāng méng , , yīn , , nán hàn zhōng , , 西 shǔ , , dōng gāo zhī , , běi shōu yào hài zhī jun4       
zhū hóu kǒng , , huì méng ér móu ruò qín , , ài zhēn zhòng bǎo féi ráo zhī , , zhì tiān xià zhī shì , , cóng jiāo , , xiàng wéi       
dāng zhī shí , , yǒu mèng cháng , , zhào yǒu píng yuán , , chǔ yǒu chūn shēn , , wèi yǒu xìn líng       
jun1 zhě , , jiē míng zhì ér zhōng xìn , , kuān hòu ér ài rén , , zūn xián ér zhòng shì , , yuē cóng héng , , jiān hán wèi yàn chǔ zhào sòng wèi zhōng shān zhī zhòng       
shì liù guó zhī shì , , yǒu níng yuè shàng qín zhī shǔ wéi zhī móu , , míng zhōu zuì chén zhěn zhào huá lóu huǎn zhái jǐng zhī tōng , , sūn bìn dài tuó liáng wáng liào tián lián zhào shē zhī lún zhì bīng       
cháng shí bèi zhī , , bǎi wàn zhī zhòng , , kòu guān ér gōng qín       
qín rén kāi guān yán , , jiǔ guó zhī shī , , qūn xún ér gǎn jìn       
qín wáng shǐ zhī fèi , , ér tiān xià zhū hóu kùn       
shì cóng sàn yuē bài , , zhēng ér qín       
qín yǒu ér zhì , , zhuī wáng zhú běi , , shī bǎi wàn , , liú xuè piāo       
yīn chéng biàn 便 , , zǎi tiān xià , , fèn liè shān       
qiáng guó qǐng , , ruò guó cháo       
yán xiào wén wáng zhuāng xiāng wáng , , xiǎng guó zhī qiǎn , , guó jiā shì       
zhì shǐ huáng , , fèn liù shì zhī liè , , zhèn zhǎng ér nèi , , tūn èr zhōu ér wáng zhū hóu , , zhì zūn ér zhì liù , , zhí qiāo ér biān chī tiān xià , , wēi zhèn hǎi       
nán bǎi yuè zhī , , wéi guì lín xiàng jun4 ; ; bǎi yuè zhī jun1 , , shǒu jǐng , , wěi mìng xià       
nǎi shǐ 使 méng tián běi zhù zhǎng chéng ér shǒu fān , , què xiōng bǎi       
rén gǎn nán xià ér , , shì gǎn wān gōng ér bào yuàn       
shì fèi xiān wáng zhī dào , , fén bǎi jiā zhī yán , , qián shǒu ; ; huī míng chéng , , shā háo jié , , shōu tiān xià zhī bīng , , zhī xián yáng , , xiāo fēng , , zhù wéi jīn rén shí èr , , ruò tiān xià zhī mín       
rán hòu jiàn huá wéi chéng , , yīn wéi chí , , 亿 zhàng zhī chéng , , lín zhī yuān , , wéi       
liáng jiāng jìn shǒu yào hài zhī chù , , xìn chén jīng chén bīng ér shuí       
tiān xià dìng , , shǐ huáng zhī xīn , , wéi guān zhōng zhī , , jīn chéng qiān , , sūn wáng wàn shì zhī       
shǐ huáng méi , , wēi zhèn shū       
rán chén shè wèng yǒu shéng shū zhī , , máng zhī rén , , ér qiān zhī ; ; cái néng zhōng rén , , fēi yǒu zhòng zhái zhī xián , , táo zhū dùn zhī ; ; niè háng zhī jiān , , ér juè qiān zhī zhōng , , zhī , , jiāng shù bǎi zhī zhòng , , zhuǎn ér gōng qín , , zhǎn wéi bīng , , jiē gān 竿 wéi , , tiān xià yún xiǎng yīng , , yíng liáng ér jǐng cóng       
shān dōng háo jun4 suí bìng ér wáng qín       
qiě tiān xià fēi xiǎo ruò , , yōng zhōu zhī , , xiáo hán zhī , , ruò       
chén shè zhī wèi , , fēi zūn chǔ yàn zhào hán wèi sòng wèi zhōng shān zhī jun1 ; ; chú yōu jīn , , fēi tiǎn gōu zhǎng shā ; ; zhé shù zhī zhòng , , fēi kàng jiǔ guó zhī shī ; ; shēn móu yuǎn , , háng jun1 yòng bīng zhī dào , , fēi xiàng shí zhī shì       
rán ér chéng bài biàn , , gōng xiàng fǎn , , ? ? shì shǐ 使 shān dōng zhī guó chén shè zhǎng jié , , quán liàng , , tóng nián ér       
rán qín zhī , , zhì wàn chéng zhī shì , , zhōu ér cháo tóng liè , , bǎi yǒu nián ; ; rán hòu liù wéi jiā , , xiáo hán wéi gōng ; ; zuò nán ér miào huī , , shēn rén shǒu , , wéi tiān xià xiào zhě , , ? ? rén shī ér gōng shǒu zhī shì       
zhōng piān        qín miè zhōu , , bìng hǎi nèi , , jiān zhū hóu , , nán miàn chēng , , yǎng hǎi       
tiān xià zhī shì , , fěi rán xiàng fēng       
ruò shì , , ? ? yuē : : jìn zhī wáng zhě jiǔ       
zhōu shì bēi wēi , , miè , , lìng háng tiān xià       
shì zhū hóu zhèng , , qiáng líng ruò , , zhòng bào guǎ , , bīng xiū , , shì mín       
jīn qín nán miàn ér wáng tiān xià , , shì shàng yǒu tiān       
yuán yuán zhī mín ān xìng mìng , , xīn ér yǎng shàng       
dāng zhī shí , , zhuān wēi dìng gōng , , ān wēi zhī běn , , zài       
qín wáng huái 怀 tān zhī xīn , , háng fèn zhī zhì , , xìn gōng chén , , qīn shì mín , , fèi wáng dào ér ài , , fén wén shū ér xíng , , xiān zhà ér hòu rén , , bào nuè wéi tiān xià shǐ       
jiān bìng zhě gāo zhà , , ān wēi zhě guì shùn quán , , yán shǒu tóng shù       
qín zhàn guó ér wáng tiān xià , , dào , , zhèng gǎi , , shì suǒ zhī shǒu zhī zhě       
ér yǒu zhī , , wáng ér dài       
jiè shǐ 使 qín wáng lùn shàng shì zhī shì , , bìng yīn zhōu zhī , , zhì zhèng , , hòu suī yǒu yín jiāo zhī zhǔ , , yóu wèi yǒu qīng wēi zhī huàn       
sān wáng zhī jiàn tiān xià , , míng hào xiǎn měi , , gōng zhǎng jiǔ       
jīn qín èr shì , , tiān xià yǐn lǐng ér guān zhèng       
hán zhě shù , , ér zhě gān zāo kāng       
tiān xià xiāo xiāo , , xīn zhǔ zhī       
yán láo mín zhī wéi rén       
xiàng shǐ 使 èr shì yǒu yōng zhǔ zhī háng ér rèn zhōng xián , , chén zhǔ xīn ér yōu hǎi nèi zhī huàn , , gǎo ér zhèng xiān zhī guò ; ; liè fèn mín fēng gōng chén zhī hòu , , jiàn guó jun1 tiān xià ; ; líng ér miǎn xíng , , shōu huì zhī zuì , , shǐ 使 fǎn xiāng ; ; cāng lǐn , , sàn cái , , zhèn qióng kùn zhī shì ; ; qīng shǎo shì , , zuǒ bǎi xìng zhī ; ; yuē shěng xíng , , chí hòu , , shǐ 使 tiān xià zhī rén jiē xīn , , gèng jiē xiū háng , , shèn shēn ; ; sāi wàn mín zhī wàng , , ér shèng tiān xià , , tiān xià       
hǎi zhī nèi jiē huān rán ān chù , , wéi kǒng yǒu biàn       
suī yǒu jiǎo hài zhī mín , , shàng zhī xīn , , guǐ zhī chén shì zhì , , ér bào luàn zhī jiān       
èr shì háng shù , , ér zhòng dào : : huài zōng miào mín , , gèng shǐ zuò ā fáng zhī gōng ; ; fán xíng yán zhū , , zhì shēn ; ; shǎng dāng , , liǎn       
tiān xià duō shì , , néng ; ; bǎi xìng kùn qióng , , ér zhǔ shōu       
rán hòu jiān wěi bìng , , ér shàng xià xiàng dùn ; ; méng zuì zhě zhòng , , xíng xiàng wàng dào , , ér tiān xià zhī       
qún qīng xià zhì zhòng shù , , rén huái 怀 wēi zhī xīn , , qīn chù qióng zhī shí , , xián ān wèi , , dòng       
shì chén shè yòng tāng zhī xián , , jiè gōng hóu zhī zūn , , fèn , , ér tiān xià xiǎng yīng zhě , , mín wēi       
xiān wáng zhě , , jiàn zhōng shǐ biàn , , zhī cún wáng zhī yóu       
shì mín zhī dào , , zài ān zhī ér       
xià suī yǒu háng zhī chén , , xiǎng yīng zhī zhù       
yuē : : ān mín wéi , , ér wēi mín wéi fēi , , zhī wèi       
guì wéi tiān , , yǒu hǎi , , shēn zài zhě , , zhèng zhī fēi       
shì èr shì zhī guò       
xià piān        qín jiān zhū hóu shān dōng sān shí jun4 , , yǒu jīn guān , , xiǎn sāi , , shàn jiǎ bīng ér shǒu zhī       
rán chén shè sàn luàn zhī zhòng shù bǎi , , fèn , , yòng gōng zhī bīng , , chú yōu bái tǐng , , wàng ér shí , , héng háng tiān xià       
qín rén xiǎn shǒu , , guān liáng , , zhǎng , , qiáng shè       
chǔ shī shēn , , zhàn hóng 鸿 mén , , céng fān zhī nán       
shì shān dōng zhū hóu bìng , , háo jun4 xiàng       
qín shǐ 使 zhāng hán jiāng ér dōng zhēng , , zhāng hán yīn sān jun1 zhī zhòng , , yào shì wài , , móu shàng       
qún chén zhī xiàng xìn , , jiàn       
yīng , , suí       
jiè shǐ 使 yīng yǒu yōng zhǔ zhī cái ér jǐn zhōng zuǒ , , shān dōng suī luàn , , sān qín zhī quán ér yǒu , , zōng miào zhī wèi jué       
qín bèi shān dài wéi , , sāi zhī guó       
miù gōng lái zhì qín wáng èr shí jun1 , , cháng wéi zhū hóu xióng       
shì xián zāi ? ? shì rán       
qiě tiān xià cháng tóng xīn bìng gōng qín , , rán kùn xiǎn ér néng jìn zhě , , yǒng zhì huì zāi ? ? xíng shì biàn 便       
qín suī xiǎo , , bìng chéng , , è sāi ér shǒu zhī       
zhū hóu , , huì , , fēi yǒu wáng zhī háng       
jiāo wèi qīn , , mín wèi , , míng yuē wáng qín , , shí zhī       
jiàn qín zhī nán fàn , , tuì 退 shī       
àn mín dài , , shōu ruò lìng guó zhī jun1 , , huàn hǎi nèi       
guì wéi tiān , , yǒu hǎi , , ér shēn wéi qín zhě , , jiù bài fēi       
qín wáng ér wèn , , suí guò ér biàn       
èr shì shòu zhī , , yīn ér gǎi , , bào nuè zhòng huò       
yīng qīn , , wēi ruò       
sān zhǔ zhī huò , , zhōng shēn , , wáng ? ? dāng shí , , fēi shēn móu yuǎn zhī huà zhī shì , , rán suǒ gǎn jìn zhōng zhǐ guò zhě , , qín duō huì zhī jìn , , zhōng yán wèi kǒu ér shēn méi       
shǐ 使 tiān xià zhī shì qīng ěr ér tīng , , zhòng ér , , kǒu ér yán       
shì sān zhǔ shī dào , , ér zhōng chén jiàn , , zhì shì móu       
tiān xià luàn , , jiān shàng wén , , bēi zāi ! ! xiān wáng zhī yōng zhī shāng guó , , zhì gōng qīng shì , , shì shè xíng ér tiān xià zhì       
qiáng , , jìn bào zhū luàn ér tiān xià ; ; ruò , , wáng zhēng ér zhū hóu cóng ; ; xuē , , nèi shǒu wài ér shè cún       
qín zhī shèng , , fán yán xíng ér tiān xià zhèn ; ; shuāi , , bǎi xìng yuàn ér hǎi nèi pàn       
zhōu wáng dào , , qiān zǎi jué ; ; qín běn bìng shī , , néng zhǎng       
yóu shì guān zhī , , ān wēi zhī tǒng xiàng yuǎn       
yàn yuē : : qián shì zhī wàng , , hòu shì zhī shī       
shì jun1 wéi guó , , guān zhī shàng , , yàn zhī dāng shì , , cān zhī rén shì , , chá shèng shuāi zhī , , shěn quán shì zhī , , jiù yǒu , , biàn huà yīn shí , , kuàng zhǎng jiǔ ér shè ān
热度:222 作者: [汉朝] 贾谊
类型:写风|写水|写马|写人|古文观止|故国|写草|乡风|写云|江河|制度|

臣窃惟事势,可为痛哭者一,可为流涕者二,可为长太息者六,若其它背理而伤道者,难遍以疏举。

进言者皆曰天下已安已治矣,臣独以为未也。

曰安且治者,非愚则谀,皆非事实知治乱之体者也。

夫抱火厝之积薪之下而寝其上,火未及燃,因谓之安,方今之势,何以异此!本末舛逆,首尾衡决,国制抢攘,非甚有纪,胡可谓治!陛下何不一令臣得熟数之于前,因陈治安之策,试详择焉! 夫射猎之娱,与安危之机孰急?使为治劳智虑,苦身体,乏钟鼓之乐,勿为可也。

乐与今同,而加之诸侯轨道,兵革不动,民保首领,匈叙宾服,四荒乡风,百姓素朴,狱讼衰息。

大数既得,则天下顺治,海内之气,清和咸理,生为明帝,没为明神,名誉之美,垂于无穷。

《礼》祖有功而宗有德,使顾成之庙称为太宗,上配太祖,与汉亡极。

建久安之势,成长治之业,以承祖庙,以奉六亲,至孝也;以幸天下,以育群生,至仁也;立经陈纪,轻重同得,后可以为万世法程,虽有愚幼不肖之嗣,犹得蒙业而安,至明也。

以陛下之明达,因使少知治体者得佐下风,致此非难也。

其具可素陈于前,愿幸无忽。

臣谨稽之天地,验之往古,按之当今之务,日夜念此至孰也,虽使禹舜复生,为陛下计,亡以易此。

夫树国固,必相疑之势也,下数被其殃,上数爽其忧,甚非所以安上而全下也。

今或亲弟谋为东帝,亲兄之子西乡而击,今吴又见告矣。

天子春秋鼎盛,行义未过,德泽有加焉,犹尚如是,况莫大诸侯权力且十此者乎! 然而天下少安,何也?大国之王幼弱未壮,汉之所置傅相方握其事。

数年之后,诸侯之王大抵皆冠,血气方刚,汉之傅相称病而赐罢,彼自丞尉以上徧置私人,如此,有异淮南、济北之为邪?此时而欲为治安,虽尧舜不治。

黄帝曰:“日中必,操刀必割。

”今令此道顺,而全安甚易;不肯早为,已乃堕骨肉之属而抗刭之,岂有异秦之季世乎!夫以天子之位,乘今之时,因天之助,尚惮以危为安,以乱为治,假设陛下居齐桓之处,将不合诸侯而匡天下乎?臣又以知陛下有所必不能矣。

假设天下如曩时,淮阴侯尚王楚,黥布王淮南,彭越王梁,韩信王韩,张敖王赵,贯高为相,卢绾王燕,陈狶在代,令此六七公者皆亡恙,当是时而陛下即天子位,能自安乎?臣有以知陛下之不能也。

天下肴乱,高皇帝与诸公倂起,非有仄室之势以豫席之也。

诸公幸者乃为中涓,其次仅得舍人,材之不逮至远也。

高皇帝以明圣威武即天子位,割膏腴之地以王诸公,多者百余城,少者乃三四十县,德至渥也,然其后十年之间,反者九起。

陛下之与诸公,非亲角材而臣之也,又非身封王之也,自高皇帝不能以是一岁为安,故臣知陛下之不能也。

然尚有可诿者,曰疏。

臣请试言其亲者。

假令悼惠王王齐,元王王楚,中子王赵,幽王王淮阳,共王王梁,灵王王燕,厉王王淮南,六七贵人皆亡恙,当是时陛下即位,能为治乎?臣又知陛下之不能也。

若此诸王,虽名为臣,实皆有布衣昆弟之心,虑无不帝制而天子自为者。

擅爵人,赦死罪,甚者或戴黄屋,汉法令非行也。

虽行不轨如厉王者,令之不肯听,召之安可致乎!幸而来至,法安可得加!动一亲戚,天下圜视而起,陛下之臣虽有悍如冯敬者,适启其口,匕首已陷其胸矣。

陛下虽贤,谁与领此? 故疏者必危,亲者必乱,已然之效也。

其异姓负强而动者,汉已幸胜之矣,又不易其所以然。

同姓袭是迹而动,既有徵矣,其势尽又复然。

殃祸之变未知所移,明帝处之尚不能以安,后世将如之何! 屠牛坦一朝解十二牛,而芒刃不顿者,所排击剥割,皆众理解也。

至于髋髀之所,非斤则斧。

夫仁义恩厚,人主之芒刃也;权势法制,人主之斤斧也。

今诸侯王皆众髋髀也,释斤斧之用,而欲婴以芒刃,臣以为不缺则折。

胡不用之淮南、济北?势不可也。

臣窃迹前事,大抵强者先反,淮阴王楚最强,则最先反;韩信倚胡,则又反;贯高因赵资,则又反;陈狶兵精,则又反;彭越用梁,则又反;黥布用淮南,则又反;卢绾最弱,最后反。

长沙乃在二万五千户耳,功少而最完,势疏而最忠,非独性异人也,亦形势然也。

曩令樊、郦、绛、灌据数十城而王,今虽以残亡可也;令信、越之伦列为彻侯而居,虽至今存可也。

然则天下之大计可知已。

欲诸王之皆忠附,则莫若令如长沙王,欲臣子之勿菹醢,则莫若令如樊郦等;欲天下之治安,莫若众建诸侯而少其力。

力少则易使以义,国小则亡邪心。

令海内之势如身之使臂,臂之使指,莫不制从。

诸侯之君不敢有异心,辐凑并进而归命天子,虽在细民,且知其安,故天下咸知陛下之明。

割地定制,令齐、赵、楚各为若干国,使悼惠王、幽王、元王之子孙毕以次各受祖之分地,地尽而止,及燕、梁它国皆然。

其分地众而子孙少者,建以为国,空而置之,须其子孙生者,举使君之。

诸侯之地其削颇入汉者,为徙其侯国,及封其子孙也,所以数偿之;一寸之地,一人之众,天子亡所利焉,诚以定治而已,故天下咸知陛下之廉。

地制壹定,宗室子孙莫虑不王,下无倍畔之心,上无诛伐之志,故天下咸知陛下之仁。

法立而不犯,令行而不逆,贯高、利几之谋不生,柴奇、开章不计不萌,细民乡善,大臣致顺,故天下咸知陛下之义。

卧赤子天下之上而安,植遗腹,朝委裘,而天下不乱。

当时大治,后世诵圣。

壹动而五业附,陛下谁惮而久不为此? 天下之势方病大瘇。

一胫之大几如要,一指之大几如股,平居不可屈信,一二指搐,身虑亡聊。

失今不治,必为锢疾,后虽有扁鹊,不能为已。

病非徒瘇也,又苦蹠戾。

元王之子,帝之从弟也,今之王者,从弟之子也。

惠王之子,亲兄子也;今之王者,兄子之子也。

亲者或亡分地以安天下,疏者或制大权以逼天子,臣故曰非徒病瘇也,又苦蹠戾。

可痛哭者,此病是也。

天下之势方倒县。

凡天子者,天下之首,何也?上也。

蛮夷者,天下之足,何也?下也。

今匈奴嫚娒侵掠,至不敬也,为天下患,至亡已也,而汉岁金絮采缯以奉之。

夷狄征令,是主上之操也;天子共贡,是臣下之礼也。

足反居上,首顾居下,倒县如此,莫之能解,犹为国有人乎?非亶倒县而已,又类辟,且病痱。

夫辟者一面病,痱者一方痛。

今西边北边之郡,虽有长爵不轻得复,五尺以上不轻得息,斥候望烽燧不得卧,将吏被介胄而睡,臣故曰一方病矣。

医能治之,而上不使,可为流涕者此也。

陛下何忍以帝皇之号为戎人诸侯,势既卑辱,而祸不息,长此安穷!进谋者率以为是,固不可解也,亡具甚矣。

臣窃料匈奴之众不过汉一大县,以天下之大困于一县之众,甚为执事者羞之。

陛下何不试以臣为属国之官以主匈奴?行臣之计,请必系单于之颈而制其命,伏中行说而笞其背,举匈奴之众唯上之令。

今不猎猛敌而猎田彘,不搏反寇而搏畜菟,玩细娱而不图大患,非所以为安也。

德可远施,威可远加,而直数百里外威令不信,可为流涕者此也。

今民卖僮者,为之绣衣丝履偏诸缘,内之闲中,是古天子后服,所以庙而不宴者也,而庶人得以衣婢妾。

白縠之表,薄纨之里, 以偏诸,美者黼绣,是古天子之服,今富人大贾嘉会召客者以被墙。

古者以奉一帝一后而节适,今庶人屋壁得为帝服,倡优下贱得为后饰,然而天下不屈者,殆未有也。

且帝之身自衣皁绨,而富民墙屋被文绣;天子之后以缘其领,庶人孽妾缘其履:此臣所谓舛也。

夫百人作之不能衣一人,欲天下亡寒,胡可得也?一人耕之,十人聚而食之,欲天下亡饥,不可得也。

饥寒切于民之肌肤,欲其亡为奸邪,不可得也。

国已屈矣,盗贼直须时耳,然而献计者曰“毋动”,为大耳。

夫俗至大不敬也,至亡等也,至冒上也,进计者犹曰“毋为”,可为长太息者此也。

商君遗礼义,弃仁恩,并心于进取。

行之二岁,秦俗日败。

故秦人家富子壮则出分,家贫子壮则出赘。

借父耰鉏,虑有德色;母取箕帚,立而谇语。

抱哺其于,与公并倨;妇姑不相说,则反唇而相稽。

其慈子耆利,不同禽兽者亡几耳。

然并心而赴时犹曰蹶六国,兼天下。

功成求得矣,终不知反廉愧之节,仁义之厚。

信并兼之法,遂进取之业,天下大败,众掩寡,智欺愚,勇威怯,壮陵衰,其乱至矣,是以大贤起之,威震海内,德从天下。

曩之为秦者,今转而为汉矣。

然其遗风余俗,犹尚未改。

今世以侈靡相竞,而上亡制度,弃礼谊,捐廉耻日甚,可谓月异而岁不同矣。

逐利不耳,虑非顾行也,今其甚者杀父兄矣。

盗者剟寝户之帘,搴两庙之器,白昼大都之中剽吏而夺之金。

矫伪者出几十万石粟,赋六百余万钱,乘传而行郡国,此其亡行义之尤至者也。

而大臣特以簿书不报,期会之间,以为大故。

至于俗流失,世坏败,因恬而不知怪,虑不动于耳目,以为是适然耳。

夫移风易俗,使天下回心而乡道,类非俗吏之所能为也。

俗吏之所务,在于刀笔筐箧,而不知大体。

陛下又不自忧,窃为陛下惜之。

夫立君臣,等上下,使父子有礼,六亲有纪,此非天之所为,人之所设也。

夫人之所设,不为不立,不植则僵,不修则坏。

《管子》曰:“礼义廉耻,是谓四维;四维不张,国乃灭亡。

”使管子愚人也则可,管子而少知治体,则是岂可不为寒心哉!秦灭四维而不张,故君臣乖乱,六亲殃戮,奸人并起,万民离叛,凡十三岁,而社稷为虚。

今四维犹未备也,故奸人几幸,而众心疑惑。

岂如今定经制,令君君臣臣,上下有差,父子六亲各得其宜,奸人亡所几幸,而群臣众信,是不疑惑!此业一定,世世常安,而后有所持循矣。

若夫经制不定,是犹度江河亡维楫,中流而遇风波,舩必覆矣。

可为长太息者此也。

夏为天子,十有余世,而殷受之。

殷为天子,二十余世,而周受之。

周为天子,三十余世,而秦受之。

秦为天子,二世而亡。

人性不甚相远也,何三代之君有道之长,而秦无道之暴也?其故可知也。

古之王者,太子乃生,固举以礼,使士负之,有司齐肃端冕,见之南郊,见于天也。

过阙则下,过庙则趋,孝子之道也。

故自为赤子而教固已行矣。

昔者成王幼在襁抱之中,召公为太保,周公为太傅,太公为太师。

保,保其身体;傅,传之德义;师,道之教训:此三公之职也。

于是为置三少,皆上大夫也,曰少保、少傅、少师,是与太子宴者也。

故乃孩子提有识,三公、三少固明孝仁礼义以道习之,逐去邪人,不使见恶行。

于是皆选天下之端士孝悌博闻有道术者以卫翼之,使与太子居处出入。

故太子乃生而见正事,闻正言,行正道,左右前后皆正人也。

夫习与正人居之,不能毋正,犹生长于齐不能不齐言也;习与不正人居之,不能毋不正,犹生长于楚之地不能不楚言也。

故择其所耆,必先受业,乃得尝之;择其所乐,必先有习,乃得为之。

孔子曰:“少成若天性,习贯如自然。

”及太子少长,知妃色,则入于学。

学者,所学之官也。

《学礼》曰:“帝入东学,上亲而贵仁,则亲疏有序而恩相及矣;帝入南学,上齿而贵信,则长幼有差而民不诬矣;帝入西学,上贤而贵德,则圣智在位而功不遗矣;帝入北学,上贵而尊爵,则贵贱有等而下不 矣;帝入太学,承师问道,退习而考于太傅,太傅罚其不则而匡其不及,则德智长而治道得矣。

此五学者既成于上,则百姓黎民化辑于下矣。

”及太于既冠成人,免于保傅之严,则有记过之史,彻膳之宰,进善之旌,诽谤之木,敢谏之鼓。

瞽史诵诗,工诵箴谏,大夫进谋,士传民语。

习与智长,故切而不媿;化与心成,故中道若性。

三代之礼:春朝朝日,秋暮夕月,所以明有敬也;春秋入学,坐国老,执酱而亲馈之,所以明有孝也;行以鸾和,步中《采齐》,趣中《肆夏》,所以明有度也;其于禽兽,见其生不食其死,闻其声不食其肉,故远庖厨,所以长恩,且明有仁也。

夫三代之所以长久者,以其辅翼太子有此具也。

及秦而不然。

其俗固非贵辞让也,所上者告讦也;固非贵礼义也,所上者刑罚也。

使赵高傅胡亥而教之狱,所习者非斩劓人,则夷人之三族也。

故胡亥今日即位而明日射人,忠谏者谓之诽谤,深计者谓之妖言,其视杀人若艾草菅然。

岂惟胡亥之性恶哉?彼其所以道之者非其理故也。

鄙谚曰:“不习为吏,视已成事。

”又曰:“前车覆,后车诫。

”夫三代之所以长久者,其已事可知也;然而不能从者,是不法圣智也。

秦世之所以亟绝者,其辙迹可见也;然而不避,是后车又将覆也。

夫存亡之变,治乱之机,其要在是矣。

天下之命,县于太子;太子之善,在于早谕教与选左右。

夫心未滥而先谕教,则化易成也;开于道术智谊之指,则教之力也。

若其服习积贯,则左右而已。

夫胡、粤之人,生而同声,耆欲不异,及其长而成俗,累数译而不能相通,行者有虽死而不相为者,则教习然也。

臣故曰选左右早谕教最急。

夫教得而左右正,则太子正矣,太子正而天下定矣。

《书》曰:“一人有庆,兆民赖之。

”此时务也。

凡人之智,能见已然,不能见将然。

夫礼者禁于将然之前,而法者禁于己然之后,是故法之所用易见,而礼之所为生难知也。

若夫庆赏以劝善,刑罚以惩恶,先王执此之政,坚如金石,行此之令,信如四时,据此之公,无私如天地耳,岂顾不用哉?然而曰礼云礼云者,贵绝恶于未萌,而起教于微眇,使民日迁善远罪而不自知也。

孔于曰:“听讼,吾犹人也,必也使毋讼乎!”为人主计者,莫如先审取舍,取舍之极定于内,而安危之萌应于外矣。

安者非一日而安也,危者非一日而危也,皆以积渐然,不可不察也。

人主之所积,在其取舍,以礼义治之者,积礼义;以刑罚治之者,积刑罚。

刑罚积而民怨背,札义积而民和亲。

故世主欲民之善同,而所以使民善者或异。

或道之以德教,或殴之以法令。

道之以德教者,德教洽而民气乐;殴之以法令者,法令极而民风哀。

哀乐之感,祸福之应也。

秦王之欲尊宗庙而安子孙,与汤武同,然而汤武广大其德行,六七百岁而弗失,秦王治天下,十余岁则大败。

此亡它故矣,汤武之定取舍审而秦王之定取舍不审矣。

夫天下,大器也。

今人之置器,置诸安处则安,置诸危处则危。

天下之情与器亡以异,在天子之所置之。

汤武置天下于仁义礼乐,而德泽洽,禽兽草木广裕,德被蛮貊四夷,累子孙数十世,此天下所共闻也。

秦王置天下于法令刑罚,德泽亡一有,而怨毒盈于世,下憎恶之如仇,祸几及身,子孙诛绝,此天下之所共见也。

是非其明效大验邪!人之言曰:“听言之道,必以其事观之,则言者莫敢妄言。

”今或言礼谊之不如法令,教化之不如刑罚,人主胡不引殷、周、秦事以观之也? 人主之尊譬如堂,群臣如陛,众庶如地。

故陛九级上,廉远地,则堂高;陛亡级,廉近地,则堂卑。

高者难攀,卑者易陵,理势然也。

故古者圣王制为等列,内有公卿大夫士,外有公侯伯子男,然后有官师小吏,延及庶人,等级分明,而天子加焉,故其尊不可及也。

里谚曰:“欲投鼠而忌器。

”此善谕也。

鼠近于器,尚惮不投,恐伤其器,况于贵臣之近主乎!廉耻节礼以治君子,故有赐死而亡戮辱。

是以黥劓之罪不及太夫,以其离主上不远也,礼不敢齿君之路马,蹴其刍者有罚;见君之几杖则起,遭君之乘车则下,入正门则趋;君之宠臣虽或有过,刑戮之罪不加其身者,尊君之故也。

此所以为主上豫远不敬也,所以体貌大臣而厉其节也。

今自王侯三公之贵,皆天子之所改容而礼之也,古天子之所谓伯父、伯舅也,而令与众庶同黥劓 刖笞 弃市之法,然则堂不亡陛乎?被戮辱者不泰迫乎?廉耻不行,大臣无乃握重权,大官而有徒隶亡耻之心乎?夫望夷之事,二世见当以重法者,投鼠而不忌器之习也。

臣闻之,履虽鲜不加于枕,冠虽敝不以苴履。

夫尝已在贵宠之位,天子改容而体貌之矣,吏民尝俯伏以敬畏之矣,今而有过,帝令废之可也,退之可也,赐之死可也,灭之可也;若夫束缚之,系緤之,输之司寇,编之徒官,司寇小吏詈骂而榜笞之,殆非所以令众庶见也。

夫卑贱者习知尊贵者之一旦,吾亦乃可以加此也,非所以习天下也,非尊尊贵贵之化也。

夫天子之所尝敬,众庶之所尝宠,死而死耳,贱人安宜得如此而顿辱之哉! 豫让事中行之君,智伯伐而灭之,移事智伯。

及赵灭智伯,豫让衅面吞炭,必报襄子,五起而不中。

人问豫子,豫子曰:“中行众人畜我,我故众人事之;智伯国士遇我,我故国士报之。

”故此一豫让也,反君事仇,行若狗彘,已而抗节致忠,行出乎列士,人主使然也。

故主上遇其大臣如遇犬马,彼将犬马自为也;如遇官徒,彼将官徒自为也。

顽顿亡耻, 诟亡节,廉耻不立,且不自好,苟若而可,故见利则逝,见便则夺。

主上有败,则因而挺之矣;主上有患,则吾苟免而已,立而观之耳;有便吾身者,则欺卖而利之耳。

人主将何便于此?群下至众,而主上至少也,所托财器职业者粹于群下也。

俱亡耻,俱苟妄,则主上最病。

故古者礼不及庶人,刑不至大夫,所以厉宠臣之节也。

古者大臣有坐不廉而废者,不谓不廉,曰“簠簋不饰”;坐污秽淫乱男女亡别者,不曰污秽,曰“帷薄不修”,坐罢软不胜任者,不谓罢软,曰“下官不职”。

故贵大臣定有其罪矣,犹未斥然正以呼之也,尚迁就而为之讳也。

故其在大谴大何之域者,闻谴何则白冠 缨,盘水加剑,造请室而请罪耳,上不执缚系引而行也。

其有中罪者,闻命而自弛,上不使人颈 而加也。

其有大罪者,闻命则北面再拜,跌而自裁,上不使捽抑而刑之也,曰:“子大夫自有过耳!吾遇子有礼矣。

”遇之有礼,故群臣自憙;婴以廉耻,故人矜节行。

上设廉礼义以遇其臣,而臣不以节行报其上者,则非人类也。

故化成俗定,则为人臣者主耳忘身,国耳忘家,公耳忘私,利不苟就,害不苟去,唯义所在。

上之化也,故父兄之臣诚死宗庙,法度之臣诚死社稷,辅翼之臣诚死君上,守圄扞敌之臣诚死城郭封疆。

故曰圣人有金城者,比物此志也。

彼且为我死,故吾得与之俱生;彼且为我亡,故吾得与之俱存;夫将为我危,故吾得与之皆安。

顾行而忘利,守节而仗义,故可以托不御之权,可以寄六尺之孤。

此厉廉耻行礼谊之所致也,主上何丧焉!此之不为,而顾彼之久行,故曰可为长太息者此也。

zhì ān
[ [ hàn cháo ] ] jiǎ
chén qiè wéi shì shì , , wéi tòng zhě , , wéi liú zhě èr , , wéi zhǎng tài zhě liù , , ruò bèi ér shāng dào zhě , , nán biàn shū       
jìn yán zhě jiē yuē tiān xià ān zhì , , chén wéi wèi       
yuē ān qiě zhì zhě , , fēi , , jiē fēi shì shí zhī zhì luàn zhī zhě       
bào huǒ cuò zhī xīn zhī xià ér qǐn shàng , , huǒ wèi rán , , yīn wèi zhī ān , , fāng jīn zhī shì , , ! ! běn chuǎn , , shǒu wěi héng jué , , guó zhì qiǎng rǎng , , fēi shèn yǒu , , wèi zhì ! ! xià lìng chén shú shù zhī qián , , yīn chén zhì ān zhī , , shì xiáng yān ! !        shè liè zhī , , ān wēi zhī shú ? ? shǐ 使 wéi zhì láo zhì , , shēn , , zhōng zhī , , wéi       
jīn tóng , , ér jiā zhī zhū hóu guǐ dào , , bīng dòng , , mín bǎo shǒu lǐng , , xiōng bīn , , huāng xiāng fēng , , bǎi xìng , , sòng shuāi       
shù , , tiān xià shùn zhì , , hǎi nèi zhī , , qīng xián , , shēng wéi míng , , méi wéi míng shén , , míng zhī měi , , chuí qióng       
yǒu gōng ér zōng yǒu , , shǐ 使 chéng zhī miào chēng wéi tài zōng , , shàng pèi tài , , hàn wáng       
jiàn jiǔ ān zhī shì , , chéng zhǎng zhì zhī , , chéng miào , , fèng liù qīn , , zhì xiào ; ; xìng tiān xià , , qún shēng , , zhì rén ; ; jīng chén , , qīng zhòng tóng , , hòu wéi wàn shì chéng , , suī yǒu yòu xiāo zhī , , yóu méng ér ān , , zhì míng       
xià zhī míng , , yīn shǐ 使 shǎo zhī zhì zhě zuǒ xià fēng , , zhì fēi nán       
chén qián , , yuàn xìng       
chén jǐn zhī tiān , , yàn zhī wǎng , , àn zhī dāng jīn zhī , , niàn zhì shú , , suī shǐ 使 shùn shēng , , wéi xià , , wáng       
shù guó , , xiàng zhī shì , , xià shù bèi yāng , , shàng shù shuǎng yōu , , shèn fēi suǒ ān shàng ér quán xià       
jīn huò qīn móu wéi dōng , , qīn xiōng zhī 西 xiāng ér , , jīn yòu jiàn gào       
tiān chūn qiū dǐng shèng , , háng wèi guò , , yǒu jiā yān , , yóu shàng shì , , kuàng zhū hóu quán qiě shí zhě ! !        rán ér tiān xià shǎo ān , , ? ? guó zhī wáng yòu ruò wèi zhuàng , , hàn zhī suǒ zhì xiàng fāng shì       
shù nián zhī hòu , , zhū hóu zhī wáng jiē guàn , , xuè fāng gāng , , hàn zhī xiàng chēng bìng ér , , chéng wèi shàng pián zhì rén , , , , yǒu huái nán běi zhī wéi xié ? ? shí ér wéi zhì ān , , suī yáo shùn zhì       
huáng yuē : : zhōng , , cāo dāo       
jīn lìng dào shùn , , ér quán ān shèn ; ; kěn zǎo wéi , , nǎi duò ròu zhī shǔ ér kàng jǐng zhī , , yǒu qín zhī shì ! ! tiān zhī wèi , , chéng jīn zhī shí , , yīn tiān zhī zhù , , shàng dàn wēi wéi ān , , luàn wéi zhì , , jiǎ shè xià huán zhī chù , , jiāng zhū hóu ér kuāng tiān xià ? ? chén yòu zhī xià yǒu suǒ néng       
jiǎ shè tiān xià nǎng shí , , huái yīn hóu shàng wáng chǔ , , qíng wáng huái nán , , péng yuè wáng liáng , , hán xìn wáng hán , , zhāng áo wáng zhào , , guàn gāo wéi xiàng , , wǎn wáng yàn , , chén zài dài , , lìng liù gōng zhě jiē wáng yàng , , dāng shì shí ér xià tiān wèi , , néng ān ? ? chén yǒu zhī xià zhī néng       
tiān xià yáo luàn , , gāo huáng zhū gōng bìng , , fēi yǒu shì zhī shì zhī       
zhū gōng xìng zhě nǎi wéi zhōng juān , , jǐn shě rén , , cái zhī dǎi zhì yuǎn       
gāo huáng míng shèng wēi tiān wèi , , gāo zhī wáng zhū gōng , , duō zhě bǎi chéng , , shǎo zhě nǎi sān shí xiàn , , zhì , , rán hòu shí nián zhī jiān , , fǎn zhě jiǔ       
xià zhī zhū gōng , , fēi qīn jiǎo cái ér chén zhī , , yòu fēi shēn fēng wáng zhī , , gāo huáng néng shì suì wéi ān , , chén zhī xià zhī néng       
rán shàng yǒu wěi 诿 zhě , , yuē shū       
chén qǐng shì yán qīn zhě       
jiǎ lìng dào huì wáng wáng , , yuán wáng wáng chǔ , , zhōng wáng zhào , , yōu wáng wáng huái yáng , , gòng wáng wáng liáng , , líng wáng wáng yàn , , wáng wáng huái nán , , liù guì rén jiē wáng yàng , , dāng shì shí xià wèi , , néng wéi zhì ? ? chén yòu zhī xià zhī néng       
ruò zhū wáng , , suī míng wéi chén , , shí jiē yǒu kūn zhī xīn , , zhì ér tiān wéi zhě       
shàn jué rén , , shè zuì , , shèn zhě huò dài huáng , , hàn lìng fēi háng       
suī háng guǐ wáng zhě , , lìng zhī kěn tīng , , zhào zhī ān zhì ! ! xìng ér lái zhì , , ān jiā ! ! dòng qīn , , tiān xià huán shì ér , , xià zhī chén suī yǒu hàn féng jìng zhě , , shì kǒu , , shǒu xiàn xiōng       
xià suī xián , , shuí lǐng ? ?        shū zhě wēi , , qīn zhě luàn , , rán zhī xiào       
xìng qiáng ér dòng zhě , , hàn xìng shèng zhī , , yòu suǒ rán       
tóng xìng shì ér dòng , , yǒu zhēng , , shì jìn yòu rán       
yāng huò zhī biàn wèi zhī suǒ , , míng chù zhī shàng néng ān , , hòu shì jiāng zhī ! !        niú tǎn cháo jiě shí èr niú , , ér máng rèn dùn zhě , , suǒ pái bāo , , jiē zhòng jiě       
zhì kuān zhī suǒ , , fēi jīn       
rén ēn hòu , , rén zhǔ zhī máng rèn ; ; quán shì zhì , , rén zhǔ zhī jīn       
jīn zhū hóu wáng jiē zhòng kuān , , shì jīn zhī yòng , , ér yīng máng rèn , , chén wéi quē shé       
yòng zhī huái nán běi ? ? shì       
chén qiè qián shì , , qiáng zhě xiān fǎn , , huái yīn wáng chǔ zuì qiáng , , zuì xiān fǎn ; ; hán xìn , , yòu fǎn ; ; guàn gāo yīn zhào , , yòu fǎn ; ; chén bīng jīng , , yòu fǎn ; ; péng yuè yòng liáng , , yòu fǎn ; ; qíng yòng huái nán , , yòu fǎn ; ; wǎn zuì ruò , , zuì hòu fǎn       
zhǎng shā nǎi zài èr wàn qiān ěr , , gōng shǎo ér zuì wán , , shì shū ér zuì zhōng , , fēi xìng rén , , xíng shì rán       
nǎng lìng fán jiàng guàn shù shí chéng ér wáng , , jīn suī cán wáng ; ; lìng xìn yuè zhī lún liè wéi chè hóu ér , , suī zhì jīn cún       
rán tiān xià zhī zhī       
zhū wáng zhī jiē zhōng , , ruò lìng zhǎng shā wáng , , chén zhī hǎi , , ruò lìng fán děng ; ; tiān xià zhī zhì ān , , ruò zhòng jiàn zhū hóu ér shǎo       
shǎo shǐ 使 , , guó xiǎo wáng xié xīn       
lìng hǎi nèi zhī shì shēn zhī shǐ 使 , , zhī shǐ 使 zhǐ , , zhì cóng       
zhū hóu zhī jun1 gǎn yǒu xīn , , còu bìng jìn ér guī mìng tiān , , suī zài mín , , qiě zhī ān , , tiān xià xián zhī xià zhī míng       
dìng zhì , , lìng zhào chǔ wéi ruò gàn guó , , shǐ 使 dào huì wáng yōu wáng yuán wáng zhī sūn shòu zhī fèn , , jìn ér zhǐ , , yàn liáng guó jiē rán       
fèn zhòng ér sūn shǎo zhě , , jiàn wéi guó , , kōng ér zhì zhī , , sūn shēng zhě , , shǐ 使 jun1 zhī       
zhū hóu zhī xuē hàn zhě , , wéi hóu guó , , fēng sūn , , suǒ shù cháng zhī ; ; cùn zhī , , rén zhī zhòng , , tiān wáng suǒ yān , , chéng dìng zhì ér , , tiān xià xián zhī xià zhī lián       
zhì dìng , , zōng shì sūn wáng , , xià bèi pàn zhī xīn , , shàng zhū zhī zhì , , tiān xià xián zhī xià zhī rén       
ér fàn , , lìng háng ér , , guàn gāo zhī móu shēng , , chái kāi zhāng méng , , mín xiāng shàn , , chén zhì shùn , , tiān xià xián zhī xià zhī       
chì tiān xià zhī shàng ér ān , , zhí , , cháo wěi qiú , , ér tiān xià luàn       
dāng shí zhì , , hòu shì sòng shèng       
dòng ér , , xià shuí dàn ér jiǔ wéi ? ?        tiān xià zhī shì fāng bìng zhǒng       
jìng zhī yào , , zhǐ zhī , , píng xìn , , èr zhǐ chù , , shēn wáng liáo       
shī jīn zhì , , wéi , , hòu suī yǒu biǎn què , , néng wéi       
bìng fēi zhǒng , , yòu zhí       
yuán wáng zhī , , zhī cóng , , jīn zhī wáng zhě , , cóng zhī       
huì wáng zhī , , qīn xiōng ; ; jīn zhī wáng zhě , , xiōng zhī       
qīn zhě huò wáng fèn ān tiān xià , , shū zhě huò zhì quán tiān , , chén yuē fēi bìng zhǒng , , yòu zhí       
tòng zhě , , bìng shì       
tiān xià zhī shì fāng dǎo xiàn       
fán tiān zhě , , tiān xià zhī shǒu , , ? ? shàng       
mán zhě , , tiān xià zhī , , ? ? xià       
jīn xiōng yuān qīn luě , , zhì jìng , , wéi tiān xià huàn , , zhì wáng , , ér hàn suì jīn cǎi zēng fèng zhī       
zhēng lìng , , shì zhǔ shàng zhī cāo ; ; tiān gòng gòng , , shì chén xià zhī       
fǎn shàng , , shǒu xià , , dǎo xiàn , , zhī néng jiě , , yóu wéi guó yǒu rén ? ? fēi dǎn dǎo xiàn ér , , yòu lèi , , qiě bìng fèi       
zhě miàn bìng , , fèi zhě fāng tòng       
jīn 西 biān běi biān zhī jun4 , , suī yǒu zhǎng jué qīng , , chǐ shàng qīng , , chì hòu wàng fēng suì , , jiāng bèi jiè zhòu ér shuì , , chén yuē fāng bìng       
néng zhì zhī , , ér shàng shǐ 使 , , wéi liú zhě       
xià rěn huáng zhī hào wéi róng rén zhū hóu , , shì bēi , , ér huò , , zhǎng ān qióng ! ! jìn móu zhě wéi shì , , jiě , , wáng shèn       
chén qiè liào xiōng zhī zhòng guò hàn xiàn , , tiān xià zhī kùn xiàn zhī zhòng , , shèn wéi zhí shì zhě xiū zhī       
xià shì chén wéi shǔ guó zhī guān zhǔ xiōng ? ? háng chén zhī , , qǐng dān zhī jǐng ér zhì mìng , , zhōng háng shuō ér chī bèi , , xiōng zhī zhòng wéi shàng zhī lìng       
jīn liè měng ér liè tián zhì , , fǎn kòu ér chù , , wán ér huàn , , fēi suǒ wéi ān       
yuǎn shī , , wēi yuǎn jiā , , ér zhí shù bǎi wài wēi lìng xìn , , wéi liú zhě       
jīn mín mài tóng zhě , , wéi zhī xiù piān zhū yuán , , nèi zhī xián zhōng , , shì tiān hòu , , suǒ miào ér yàn zhě , , ér shù rén qiè       
bái zhī biǎo , , báo wán zhī , ,        piān zhū , , měi zhě xiù , , shì tiān zhī , , jīn rén jiǎ jiā huì zhào zhě bèi qiáng       
zhě fèng hòu ér jiē shì , , jīn shù rén wéi , , chàng yōu xià jiàn wéi hòu shì , , rán ér tiān xià zhě , , dài wèi yǒu       
qiě zhī shēn zào , , ér mín qiáng bèi wén xiù ; ; tiān zhī hòu yuán lǐng , , shù rén niè qiè yuán : : chén suǒ wèi chuǎn       
bǎi rén zuò zhī néng rén , , tiān xià wáng hán , , ? ? rén gēng zhī , , shí rén ér shí zhī , , tiān xià wáng , ,       
hán qiē mín zhī , , wáng wéi jiān xié , ,       
guó , , dào zéi zhí shí ěr , , rán ér xiàn zhě yuē dòng , , wéi ěr       
zhì jìng , , zhì wáng děng , , zhì mào shàng , , jìn zhě yóu yuē wéi , , wéi zhǎng tài zhě       
shāng jun1 , , rén ēn , , bìng xīn jìn       
háng zhī èr suì , , qín bài       
qín rén jiā zhuàng chū fèn , , jiā pín zhuàng chū zhuì       
jiè yōu chú , , yǒu ; ; zhǒu , , ér suì       
bào , , gōng bìng ; ; xiàng shuō , , fǎn chún ér xiàng       
, , tóng qín shòu zhě wáng ěr       
rán bìng xīn ér shí yóu yuē juě liù guó , , jiān tiān xià       
gōng chéng qiú , , zhōng zhī fǎn lián kuì zhī jiē , , rén zhī hòu       
xìn bìng jiān zhī , , suí jìn zhī , , tiān xià bài , , zhòng yǎn guǎ , , zhì , , yǒng wēi qiè , , zhuàng líng shuāi , , luàn zhì , , shì xián zhī , , wēi zhèn hǎi nèi , , cóng tiān xià       
nǎng zhī wéi qín zhě , , jīn zhuǎn ér wéi hàn       
rán fēng , , yóu shàng wèi gǎi       
jīn shì chǐ xiàng jìng , , ér shàng wáng zhì , , , , juān lián chǐ shèn , , wèi yuè ér suì tóng       
zhú ěr , , fēi háng , , jīn shèn zhě shā xiōng       
dào zhě duō qǐn zhī lián , , qiān liǎng miào zhī , , bái zhòu dōu zhī zhōng piāo ér duó zhī jīn       
jiǎo wěi zhě chū shí wàn shí , , liù bǎi wàn qián , , chéng chuán ér háng jun4 guó , , wáng háng zhī yóu zhì zhě       
ér chén 簿 shū bào , , huì zhī jiān , , wéi       
zhì liú shī , , shì huài bài , , yīn tián ér zhī guài , , dòng ěr , , wéi shì shì rán ěr       
fēng , , shǐ 使 tiān xià huí xīn ér xiāng dào , , lèi fēi zhī suǒ néng wéi       
zhī suǒ , , zài dāo kuāng qiè , , ér zhī       
xià yòu yōu , , qiè wéi xià zhī       
jun1 chén , , děng shàng xià , , shǐ 使 yǒu , , liù qīn yǒu , , fēi tiān zhī suǒ wéi , , rén zhī suǒ shè       
rén zhī suǒ shè , , wéi , , zhí jiāng , , xiū huài       
guǎn yuē : : lián chǐ , , shì wèi wéi ; ; wéi zhāng , , guó nǎi miè wáng       
shǐ 使 guǎn rén , , guǎn ér shǎo zhī zhì , , shì wéi hán xīn zāi ! ! qín miè wéi ér zhāng , , jun1 chén guāi luàn , , liù qīn yāng , , jiān rén bìng , , wàn mín pàn , , fán shí sān suì , , ér shè wéi       
jīn wéi yóu wèi bèi , , jiān rén xìng , , ér zhòng xīn huò       
jīn dìng jīng zhì , , lìng jun1 jun1 chén chén , , shàng xià yǒu chà , , liù qīn , , jiān rén wáng suǒ xìng , , ér qún chén zhòng xìn , , shì huò ! ! dìng , , shì shì cháng ān , , ér hòu yǒu suǒ chí xún       
ruò jīng zhì dìng , , shì yóu jiāng wáng wéi , , zhōng liú ér fēng , , fán       
wéi zhǎng tài zhě       
xià wéi tiān , , shí yǒu shì , , ér yīn shòu zhī       
yīn wéi tiān , , èr shí shì , , ér zhōu shòu zhī       
zhōu wéi tiān , , sān shí shì , , ér qín shòu zhī       
qín wéi tiān , , èr shì ér wáng       
rén xìng shèn xiàng yuǎn , , sān dài zhī jun1 yǒu dào zhī zhǎng , , ér qín dào zhī bào ? ? zhī       
zhī wáng zhě , , tài nǎi shēng , , , , shǐ 使 shì zhī , , yǒu duān miǎn , , jiàn zhī nán jiāo , , jiàn tiān       
guò què xià , , guò miào , , xiào zhī dào       
wéi chì ér jiāo háng       
zhě chéng wáng yòu zài qiǎng bào zhī zhōng , , zhào gōng wéi tài bǎo , , zhōu gōng wéi tài , , tài gōng wéi tài shī       
bǎo , , bǎo shēn ; ; , , chuán zhī ; ; shī , , dào zhī jiāo xùn : : sān gōng zhī zhí       
shì wéi zhì sān shǎo , , jiē shàng , , yuē shǎo bǎo shǎo shǎo shī , , shì tài yàn zhě       
nǎi hái yǒu shí , , sān gōng sān shǎo míng xiào rén dào zhī , , zhú xié rén , , shǐ 使 jiàn è háng       
shì jiē xuǎn tiān xià zhī duān shì xiào wén yǒu dào shù zhě wèi zhī , , shǐ 使 tài chù chū       
tài nǎi shēng ér jiàn zhèng shì , , wén zhèng yán , , háng zhèng dào , , zuǒ yòu qián hòu jiē zhèng rén       
zhèng rén zhī , , néng zhèng , , yóu shēng zhǎng néng yán ; ; zhèng rén zhī , , néng zhèng , , yóu shēng zhǎng chǔ zhī néng chǔ yán       
suǒ , , xiān shòu , , nǎi cháng zhī ; ; suǒ , , xiān yǒu , , nǎi wéi zhī       
kǒng yuē : : shǎo chéng ruò tiān xìng , , guàn rán       
tài shǎo zhǎng , , zhī fēi , , xué       
xué zhě , , suǒ xué zhī guān       
xué yuē : : dōng xué , , shàng qīn ér guì rén , , qīn shū yǒu ér ēn xiàng ; ; nán xué , , shàng chǐ 齿 ér guì xìn , , zhǎng yòu yǒu chà ér mín ; ; 西 xué , , shàng xián ér guì , , shèng zhì zài wèi ér gōng ; ; běi xué , , shàng guì ér zūn jué , , guì jiàn yǒu děng ér xià        ; ; tài xué , , chéng shī wèn dào , , tuì 退 ér kǎo tài , , tài ér kuāng , , zhì zhǎng ér zhì dào       
xué zhě chéng shàng , , bǎi xìng mín huà xià       
tài guàn chéng rén , , miǎn bǎo zhī yán , , yǒu guò zhī shǐ , , chè shàn zhī zǎi , , jìn shàn zhī jīng , , fěi bàng zhī , , gǎn jiàn zhī       
shǐ sòng shī , , gōng sòng zhēn jiàn , , jìn móu , , shì chuán mín       
zhì zhǎng , , qiē ér kuì 媿 ; ; huà xīn chéng , , zhōng dào ruò xìng       
sān dài zhī : : chūn cháo cháo , , qiū yuè , , suǒ míng yǒu jìng ; ; chūn qiū xué , , zuò guó lǎo , , zhí jiàng ér qīn kuì zhī , , suǒ míng yǒu xiào ; ; háng luán , , zhōng cǎi , , zhōng xià , , suǒ míng yǒu ; ; qín shòu , , jiàn shēng shí , , wén shēng shí ròu , , yuǎn páo chú , , suǒ zhǎng ēn , , qiě míng yǒu rén       
sān dài zhī suǒ zhǎng jiǔ zhě , , tài yǒu       
qín ér rán       
fēi guì ràng , , suǒ shàng zhě gào jié ; ; fēi guì , , suǒ shàng zhě xíng       
shǐ 使 zhào gāo hài ér jiāo zhī , , suǒ zhě fēi zhǎn rén , , rén zhī sān       
hài jīn wèi ér míng shè rén , , zhōng jiàn zhě wèi zhī fěi bàng , , shēn zhě wèi zhī yāo yán , , shì shā rén ruò ài cǎo jiān rán       
wéi hài zhī xìng è zāi ? ? suǒ dào zhī zhě fēi       
yàn yuē : : wéi , , shì chéng shì       
yòu yuē : : qián chē , , hòu chē jiè       
sān dài zhī suǒ zhǎng jiǔ zhě , , shì zhī ; ; rán ér néng cóng zhě , , shì shèng zhì       
qín shì zhī suǒ jué zhě , , zhé jiàn ; ; rán ér , , shì hòu chē yòu jiāng       
cún wáng zhī biàn , , zhì luàn zhī , , yào zài shì       
tiān xià zhī mìng , , xiàn tài ; ; tài zhī shàn , , zài zǎo jiāo xuǎn zuǒ yòu       
xīn wèi làn ér xiān jiāo , , huà chéng ; ; kāi dào shù zhì zhī zhǐ , , jiāo zhī       
ruò guàn , , zuǒ yòu ér       
yuè zhī rén , , shēng ér tóng shēng , , , , zhǎng ér chéng , , lèi shù ér néng xiàng tōng , , háng zhě yǒu suī ér xiàng wéi zhě , , jiāo rán       
chén yuē xuǎn zuǒ yòu zǎo jiāo zuì       
jiāo ér zuǒ yòu zhèng , , tài zhèng , , tài zhèng ér tiān xià dìng       
shū yuē : : rén yǒu qìng , , zhào mín lài zhī       
shí       
fán rén zhī zhì , , néng jiàn rán , , néng jiàn jiāng rán       
zhě jìn jiāng rán zhī qián , , ér zhě jìn rán zhī hòu , , shì zhī suǒ yòng jiàn , , ér zhī suǒ wéi shēng nán zhī       
ruò qìng shǎng quàn shàn , , xíng chéng è , , xiān wáng zhí zhī zhèng , , jiān jīn shí , , háng zhī lìng , , xìn shí , , zhī gōng , , tiān ěr , , yòng zāi ? ? rán ér yuē yún yún zhě , , guì jué è wèi méng , , ér jiāo wēi miǎo , , shǐ 使 mín qiān shàn yuǎn zuì ér zhī       
kǒng yuē : : tīng sòng , , yóu rén , , shǐ 使 sòng ! ! wéi rén zhǔ zhě , , xiān shěn shě , , shě zhī dìng nèi , , ér ān wēi zhī méng yīng wài       
ān zhě fēi ér ān , , wēi zhě fēi ér wēi , , jiē jiàn rán , , chá       
rén zhǔ zhī suǒ , , zài shě , , zhì zhī zhě , , ; ; xíng zhì zhī zhě , , xíng       
xíng ér mín yuàn bèi , , zhá ér mín qīn       
shì zhǔ mín zhī shàn tóng , , ér suǒ shǐ 使 mín shàn zhě huò       
huò dào zhī jiāo , , huò ōu zhī lìng       
dào zhī jiāo zhě , , jiāo qià ér mín ; ; ōu zhī lìng zhě , , lìng ér mín fēng āi       
āi zhī gǎn , , huò zhī yīng       
qín wáng zhī zūn zōng miào ér ān sūn , , tāng tóng , , rán ér tāng guǎng 广 háng , , liù bǎi suì ér shī , , qín wáng zhì tiān xià , , shí suì bài       
wáng , , tāng zhī dìng shě shěn ér qín wáng zhī dìng shě shěn       
tiān xià , ,       
jīn rén zhī zhì , , zhì zhū ān chù ān , , zhì zhū wēi chù wēi       
tiān xià zhī qíng wáng , , zài tiān zhī suǒ zhì zhī       
tāng zhì tiān xià rén , , ér qià , , qín shòu cǎo guǎng 广 , , bèi mán , , lèi sūn shù shí shì , , tiān xià suǒ gòng wén       
qín wáng zhì tiān xià lìng xíng , , wáng yǒu , , ér yuàn yíng shì , , xià zēng è zhī chóu , , huò shēn , , sūn zhū jué , , tiān xià zhī suǒ gòng jiàn       
shì fēi míng xiào yàn xié ! ! rén zhī yán yuē : : tīng yán zhī dào , , shì guān zhī , , yán zhě gǎn wàng yán       
jīn huò yán zhī lìng , , jiāo huà zhī xíng , , rén zhǔ yǐn yīn zhōu qín shì guān zhī ? ?        rén zhǔ zhī zūn táng , , qún chén , , zhòng shù       
jiǔ shàng , , lián yuǎn , , táng gāo ; ; wáng , , lián jìn , , táng bēi       
gāo zhě nán pān , , bēi zhě líng , , shì rán       
zhě shèng wáng zhì wéi děng liè , , nèi yǒu gōng qīng shì , , wài yǒu gōng hóu nán , , rán hòu yǒu guān shī xiǎo , , yán shù rén , , děng fèn míng , , ér tiān jiā yān , , zūn       
yàn yuē : : tóu shǔ ér       
shàn       
shǔ jìn , , shàng dàn tóu , , kǒng shāng , , kuàng guì chén zhī jìn zhǔ ! ! lián chǐ jiē zhì jun1 , , yǒu ér wáng       
shì qíng zhī zuì tài , , zhǔ shàng yuǎn , , gǎn chǐ 齿 jun1 zhī , , chú zhě yǒu ; ; jiàn jun1 zhī zhàng , , zāo jun1 zhī chéng chē xià , , zhèng mén ; ; jun1 zhī chǒng chén suī huò yǒu guò , , xíng zhī zuì jiā shēn zhě , , zūn jun1 zhī       
suǒ wéi zhǔ shàng yuǎn jìng , , suǒ mào chén ér jiē       
jīn wáng hóu sān gōng zhī guì , , jiē tiān zhī suǒ gǎi róng ér zhī , , tiān zhī suǒ wèi jiù , , ér lìng zhòng shù tóng qíng        yuè chī        shì zhī , , rán táng wáng ? ? bèi zhě tài ? ? lián chǐ háng , , chén nǎi zhòng quán , , guān ér yǒu wáng chǐ zhī xīn ? ? wàng zhī shì , , èr shì jiàn dāng zhòng zhě , , tóu shǔ ér zhī       
chén wén zhī , , suī xiān jiā zhěn , , guàn suī       
cháng zài guì chǒng zhī wèi , , tiān gǎi róng ér mào zhī , , mín cháng jìng wèi zhī , , jīn ér yǒu guò , , lìng fèi zhī , , tuì 退 zhī , , zhī , , miè zhī ; ; ruò shù zhī , , zhī , , shū zhī kòu , , biān zhī guān , , kòu xiǎo ér bǎng chī zhī , , dài fēi suǒ lìng zhòng shù jiàn       
bēi jiàn zhě zhī zūn guì zhě zhī dàn , , nǎi jiā , , fēi suǒ tiān xià , , fēi zūn zūn guì guì zhī huà       
tiān zhī suǒ cháng jìng , , zhòng shù zhī suǒ cháng chǒng , , ér ěr , , jiàn rén ān ér dùn zhī zāi ! !        ràng shì zhōng háng zhī jun1 , , zhì ér miè zhī , , shì zhì       
zhào miè zhì , , ràng xìn miàn tūn tàn , , bào xiāng , , ér zhōng       
rén wèn , , yuē : : zhōng háng zhòng rén chù , , zhòng rén shì zhī ; ; zhì guó shì , , guó shì bào zhī       
ràng , , fǎn jun1 shì chóu , , háng ruò gǒu zhì , , ér kàng jiē zhì zhōng , , háng chū liè shì , , rén zhǔ shǐ 使 rán       
zhǔ shàng chén quǎn , , jiāng quǎn wéi ; ; guān , , jiāng guān wéi       
wán dùn wáng chǐ , ,        gòu wáng jiē , , lián chǐ , , qiě hǎo , , gǒu ruò ér , , jiàn shì , , jiàn biàn 便 duó       
zhǔ shàng yǒu bài , , yīn ér tǐng zhī ; ; zhǔ shàng yǒu huàn , , gǒu miǎn ér , , ér guān zhī ěr ; ; yǒu biàn 便 shēn zhě , , mài ér zhī ěr       
rén zhǔ jiāng biàn 便 ? ? qún xià zhì zhòng , , ér zhǔ shàng zhì shǎo , , suǒ tuō cái zhí zhě cuì qún xià       
wáng chǐ , , gǒu wàng , , zhǔ shàng zuì bìng       
zhě shù rén , , xíng zhì , , suǒ chǒng chén zhī jiē       
zhě chén yǒu zuò lián ér fèi zhě , , wèi lián , , yuē guǐ shì ; ; zuò huì yín luàn nán wáng bié zhě , , yuē huì , , yuē wéi báo xiū , , zuò ruǎn shèng rèn zhě , , wèi ruǎn , , yuē xià guān zhí       
guì chén dìng yǒu zuì , , yóu wèi chì rán zhèng zhī , , shàng qiān jiù ér wéi zhī huì       
zài qiǎn zhī zhě , , wén qiǎn bái guàn        yīng , , pán shuǐ jiā jiàn , , zào qǐng shì ér qǐng zuì ěr , , shàng zhí yǐn ér háng       
yǒu zhōng zuì zhě , , wén mìng ér chí , , shàng shǐ 使 rén jǐng        ér jiā       
yǒu zuì zhě , , wén mìng běi miàn zài bài , , diē ér cái , , shàng shǐ 使 zuó ér xíng zhī , , yuē : : yǒu guò ěr ! ! yǒu       
zhī yǒu , , qún chén ; ; yīng lián chǐ , , rén jīn jiē háng       
shàng shè lián chén , , ér chén jiē háng bào shàng zhě , , fēi rén lèi       
huà chéng dìng , , wéi rén chén zhě zhǔ ěr wàng shēn , , guó ěr wàng jiā , , gōng ěr wàng , , gǒu jiù , , hài gǒu , , wéi suǒ zài       
shàng zhī huà , , xiōng zhī chén chéng zōng miào , , zhī chén chéng shè , , zhī chén chéng jun1 shàng , , shǒu gǎn zhī chén chéng chéng guō fēng jiāng       
yuē shèng rén yǒu jīn chéng zhě , , zhì       
qiě wéi , , zhī shēng ; ; qiě wéi wáng , , zhī cún ; ; jiāng wéi wēi , , zhī jiē ān       
háng ér wàng , , shǒu jiē ér zhàng , , tuō zhī quán , , liù chǐ zhī       
lián chǐ háng zhī suǒ zhì , , zhǔ shàng sàng yān ! ! zhī wéi , , ér zhī jiǔ háng , , yuē wéi zhǎng tài zhě
热度:608 作者: [当代] 贾谊
类型:写水|写人|抒怀|辞赋精选|写湖|悼惜|写云|写鱼|写羊|

谊为长沙王太傅,既以谪去,意不自得;及度湘水,为赋以吊屈原。

屈原,楚贤臣也。

被谗放逐,作《离骚》赋,其终篇曰:“已矣哉!国无人兮,莫我知也。

”遂自投汨罗而死。

谊追伤之,因自喻,其辞曰: 恭承嘉惠兮,俟罪长沙;侧闻屈原兮,自沉汨罗。

造讬湘流兮,敬吊先生;遭世罔极兮,乃殒厥身。

呜呼哀哉!逢时不祥。

鸾凤伏竄兮,鸱枭翱翔。

闒茸尊显兮,谗谀得志;贤圣逆曳兮,方正倒植。

世谓随、夷为溷兮,谓跖、蹻为廉;莫邪为钝兮,铅刀为銛。

吁嗟默默,生之无故兮;斡弃周鼎,宝康瓠兮。

腾驾罷牛,骖蹇驴兮;骥垂两耳,服盐车兮。

章甫荐履,渐不可久兮;嗟苦先生,独离此咎兮。

讯曰:已矣!国其莫我知兮,独壹郁其谁语?凤漂漂其高逝兮,固自引而远去。

袭九渊之神龙兮,沕深潜以自珍;偭蟂獭以隐处兮,夫岂从虾与蛭蟥?所贵圣人之神德兮,远浊世而自藏;使骐骥可得系而羁兮,岂云异夫犬羊?般纷纷其离此尤兮,亦夫子之故也。

历九州而其君兮,何必怀此都也?凤凰翔于千仞兮,览德辉而下之;见细德之险徵兮,遥曾击而去之。

彼寻常之污渎兮,岂能容夫吞舟之巨鱼?横江湖之鳣鲸兮,固将制于蝼蚁。

译文  贾谊做了长沙王的太傅,已经由于被贬谪离开京城,自己感到很不得意;等到坐船渡过湘水的时候,就写了一篇赋来凭吊屈原。屈原是楚国的贤能之臣。遭受谗言的诬陷而被放逐,作了离《离骚》这篇文章,文章的结尾说:“算了罢,国家没有一个正直贤能的人,没有一个人了解我啊”于是就跳到汨罗江自杀了。贾谊我追念感伤这件事情,借此来比喻自己,那文章的词句说:  恭敬地承受这美好的恩惠啊,到长沙去做官。途中听说屈原啊,自己沉到汨罗江自杀了。到了这湘江后写一篇文章投到江水中啊,(我)恭敬的凭吊屈原先生,(你)遭受了世间无尽的谗言啊,乃至毁灭了自己的生命。唉!唉!遭逢的时代不好啊。鸾鸟凤凰躲避流窜啊,猫头鹰却在高空翱翔。宦官内臣尊贵显耀啊,用谗言奉承阿谀的人能得志;贤才能臣无法立足啊,端方正派的人却郁郁不得志。世人都认为卞随、伯夷恶浊啊,认为盗跖、庄蹻廉洁,(认为)宝剑莫邪粗钝啊,铅质的刀锋利。慨叹抱负无法施展,屈原你无故遇祸啊!这就好比是抛弃了周鼎,而把瓦盆当成了宝物啊;乘坐、驾驶疲牛,使跛驴作骖啊,反让骏马吃力的去拖盐车啊;帽冠低居在下,鞋履反高高再上;这种倒行逆施的行为是不会长久的。慨叹先生你真不幸啊,竟遭遇到这样的祸难!”  总之:算了吧!整个国家没有一个人了解我啊,一个人独自忧愁抑郁能够和谁说呢?凤凰飘飘然向高处飞去啊,自己本来就打算远走高飞。效法深渊中的神龙啊,深深地潜藏在渊底来保护自己;弃离了蟂獭去隐居啊,怎么能够跟从蛤蟆与水蛭、蚯蚓?我所认为珍贵的东西是圣人的神明德行啊,要远离污浊的世界而自己隐居起来;假使骐骥也能够被束缚而受羁绊啊,怎么能够说与狗和羊有分别呢?盘桓在这样混乱的世上遭受祸难啊,也是您的原因。无论到哪里都能辅佐君主啊,又何必留恋国都呢?凤凰在千仞的高空翱翔啊,看到人君道德闪耀出的光辉才降落下来;看到德行卑鄙的人显出的危险征兆啊,就远远的高飞而去。那窄窄的小水沟啊,怎么能够容下吞舟的巨鱼?横行江湖的鳣鱼、鲸鱼,(出水后)也将受制于蝼蚁。

注释[1]此赋是贾谊赴长沙王太傅任途中,经过湘水时所作。屈原自沉于湘水支流汨罗江,贾谊触景生情,作此凭吊屈原同时亦以自伤。[2]长沙王:指西汉长沙王吴芮的玄孙吴差。太傅:官名,对诸侯王行监护之责。谪(zhé):贬官。[3]湘水:在今湖南境内,注入洞庭湖。贾谊由京都长安赴长沙必渡湘水。[4]《离骚》赋:楚辞既称辞也称赋。[5]汨罗:水名,湘水支流,在今湖南岳阳市境内。[6]因自喻:借以自比。[7]恭承:敬受。嘉惠:美好的恩惠,指文帝的任命。俟罪:待罪,这里是谦词。[8]侧闻:谦词,说不是正面听到,尊敬的说法。[9]造:到。讬(tuō):同“托”,寄托。先生:指屈原,古人单称先生而不称名,表示尊敬。[10]罔极:没有准则。殒(yǔn):殁,死亡。厥:其,指屈原。[11]不祥:不幸。[12]伏窜:潜伏,躲藏。鸱枭:猫头鹰一类的鸟,古人认为是不吉祥的鸟,此喻小人。翱翔:比喻得志升迁。[13]闒(tà):小门。茸:小草。[14]逆曳:被倒着拖拉,指不被重用。倒植:倒立,指本应居高位反居下位。[15]随:卞随,商代的贤士。夷:伯夷。二者都是古贤人的代表。溷(hún):混浊。跖:春秋时鲁国人,传说他是大盗。蹻(jué):庄蹻,战国时楚国将领,庄蹻接受楚顷襄王之命开辟云南,后来退路被秦国斩断,他回不来就在云南做了王,客观上背叛了楚国。传说中这两个人成为“坏人”的代表。[16]莫邪[yé]:古代宝剑名。铅刀:软而钝的刀。铦(xiān):锋利。[17]默默:不得志的样子。生:指屈原。无故:《文选》注谓“无故遇此祸也”。[18]斡(wò):旋转。斡弃:抛弃。周鼎:比喻栋梁之材。康瓠(hù):瓦罐,比喻庸才。[19]腾驾:驾驭。罢(pí):.疲惫。骖:古代四马驾一车,中间的两匹叫服,两边的叫骖。蹇:跛脚。[20]服:驾。《战国策·楚策》:“夫骥之齿至矣,服盐车而上太行,中坂纤延,负辕不能上。”骥是骏马,用骏马来拉盐车,比喻糟蹋有才能的人。[21]章甫:古代的一种礼帽。荐:垫。履:鞋。章甫荐履:用礼貌来垫鞋子。渐:逐渐,这里指时间短暂。[22]离:通“罹”,遭遇。咎:灾祸。[23]讯曰:告曰。相当于《楚辞》的“乱曰”。[24]巳矣:“算了吧”之意。[25]壹郁:同“抑郁”。[26]漂漂:同“飘飘”,飞翔貌。高逝:飞得高高的。自引:自己升高。[27]袭:效法。九渊:九重渊,深渊。沕(wù):深潜的样子。[28]偭(miǎn):面向。蟂獭(xiāotǎ):水獭一类的动物。从:跟随。虾(há):蛤蟆。蛭(zhì):水蛭,蚂蟥一类。螾:同“蚓”,蚯蚓。这两句是说面向蟂獭一类动物隐居,不与蛤蟆、水蛭、蚯蚓一类小虫为伍。[29]系:用绳系住。羁:用络头络住。这两句的意思是能够停留的地方就停留,就像犬、羊哪样。[30]般:久。纷纷:乱纷纷的样子。尤:祸患。夫子:指屈原。意思是说屈原自己该走不走,长久停留在那乱纷纷的地方,怎么不会遭祸呢。[31]历:走遍。相:考察。此都:指楚国都城郢。这是贾谊为屈原提的建议,要他到处走一走,看到有贤君才停下来帮助他。[32]千仞:极言其高。仞,七尺为一仞。览:看到。德辉:指君主道德的光辉。[33]细德:细末之德,指品德低下的国君。险征:危险的征兆。曾击:高翔。曾,高飞的样子。去:离开。[34]污渎:污水沟。[35]鱣(zhān):鲟一类的大鱼。鲸:鲸鱼。固:本来。《庄子·庚桑楚》:“吞舟之鱼,砀而失水,则蝼蚁苦之。”

diào yuán
[ [ dāng dài ] ] jiǎ
wéi zhǎng shā wáng tài , , zhé , , ; ; xiāng shuǐ , , wéi diào yuán       
yuán , , chǔ xián chén       
bèi chán fàng zhú , , zuò sāo , , zhōng piān yuē : : zāi ! ! guó rén , , zhī       
suí tóu luó ér       
zhuī shāng zhī , , yīn , , yuē : :        gōng chéng jiā huì , , zuì zhǎng shā ; ; wén yuán , , chén luó       
zào tuō xiāng liú , , jìng diào xiān shēng ; ; zāo shì wǎng , , nǎi yǔn jué shēn       
āi zāi ! ! féng shí xiáng       
luán fèng cuàn , , chī xiāo áo xiáng       
róng zūn xiǎn , , chán zhì ; ; xián shèng , , fāng zhèng dǎo zhí       
shì wèi suí wéi hùn , , wèi zhí jiǎo wéi lián ; ; xié wéi dùn , , qiān dāo wéi tiǎn       
jiē , , shēng zhī ; ; zhōu dǐng , , bǎo kāng       
téng jià niú , , cān jiǎn ; ; chuí liǎng ěr , , yán chē       
zhāng jiàn , , jiàn jiǔ ; ; jiē xiān shēng , , jiù       
xùn yuē : : ! ! guó zhī , , shuí ? ? fèng piāo piāo gāo shì , , yǐn ér yuǎn       
jiǔ yuān zhī shén lóng , , shēn qián zhēn ; ; miǎn xiāo yǐn chù , , cóng xiā zhì huáng ? ? suǒ guì shèng rén zhī shén , , yuǎn zhuó shì ér cáng ; ; shǐ 使 ér , , yún quǎn yáng ? ? bān fēn fēn yóu , , zhī       
jiǔ zhōu ér jun1 , , huái 怀 dōu ? ? fèng huáng xiáng qiān rèn , , lǎn huī ér xià zhī ; ; jiàn zhī xiǎn zhēng , , yáo céng ér zhī       
xún cháng zhī , , néng róng tūn zhōu zhī ? ? héng jiāng zhī zhān jīng , , jiāng zhì lóu
热度:658 作者: [当代] 贾谊
类型:|写雨|写水|写鸟|哲理|写人|辞赋精选|人生|议论|写云|叹息|对话|人生|写云|写雨|哲理|写鸟

单阏之岁兮,四月孟夏,庚子日斜兮,鵩集予舍。

止于坐隅兮,貌甚闲暇。

异物来萃兮,私怪其故。

发书占之兮,谶言其度,曰:“野鸟入室兮,主人将去。

”请问于鵩兮:“予去何之?

吉乎告我,凶言其灾。

淹速之度兮,语予其期。

”鵩乃叹息,举首奋翼;

口不能言,请对以臆:“万物变化兮,固无休息。

斡流而迁兮,或推而还。

形气转续兮,变化而蟺。

沕穆无穷兮,胡可胜言!

祸兮福所倚,福兮祸所伏;

忧喜聚门兮,吉凶同域。

彼吴强大兮,夫差以败;

越栖会稽兮,勾践霸世。

斯游遂成兮,卒被五刑;

傅说胥靡兮,乃相武丁。

夫祸之与福兮,何异纠纆;

命不可说兮,孰知其极!

水激则旱兮,矢激则远;

万物回薄兮,振荡相转。

云蒸雨降兮,纠错相纷;

大钧播物兮,坱圠无垠。

天不可预虑兮,道不可预谋;

迟速有命兮,焉识其时。

且夫天地为炉兮,造化为工;

阴阳为炭兮,万物为铜。

合散消息兮,安有常则?

千变万化兮,未始有极,忽然为人兮,何足控抟;

化为异物兮,又何足患!

小智自私兮,贱彼贵我;

达人大观兮,物无不可。

贪夫殉财兮,烈士殉名。

夸者死权兮,品庶每生。

怵迫之徒兮,或趋西东;

大人不曲兮,意变齐同。

愚士系俗兮,窘若囚拘;

至人遗物兮,独与道俱。

众人惑惑兮,好恶积亿;

真人恬漠兮,独与道息。

释智遗形兮,超然自丧;

寥廓忽荒兮,与道翱翔。

乘流则逝兮,得坻则止;

纵躯委命兮,不私与己。

其生兮若浮,其死兮若休;

澹乎若深渊止之静,泛乎若不系之舟。

不以生故自宝兮,养空而浮;

德人无累兮,知命不忧。

细故蒂芥兮,何足以疑!"

  贾谊在长沙做了三年太傅,有只鸟飞进他的住所。鵩鸟长得很像猫头鹰,是不祥的鸟。贾谊因为被贬到长沙,长沙气候很潮湿,此时看到猫头鹰,认为自己寿命已不长了,于是写了一篇赋来自我安慰。赋文说:

  汉文帝六年,丁丑年,四月孟夏时节。四月里的一天太阳西斜时,有一支鵩鸟停在我的屋子上。它停在座位的一角,形态非常的从容不惊。有怪物停栖于此,我心中暗中怀疑他飞来的缘故。打开书本占卜它,预示说到它吉凶的定数:“有野鸟进入我的房屋,主人即将离去。”我请求向鵩鸟发问:“我将要到哪里去呢?如果有吉事,你就告诉我,即使有凶事,也请你把什么灾祸说明。死生迟速的吉凶定数啊,请告诉我它的期限吧。”鵩鸟就叹息着,昂起头张开翅膀,口却不能说话,而请用胸中所想的来对答:

  “时间万物的变化,本来就没有停止。运转迁移,或推移回还,万物变化运转,反复无定。形与气互相移转连续变迁蜕化,精微深远,没有穷尽(上述变化之理精微无穷,不能言尽)。福是祸的诱因,祸是福的根源(福祸彼此相随,往往因祸生福,福中藏祸)。忧与喜聚集在一门之中,吉与凶同在一个区域。吴国很强大,夫差却失败了,越国栖息于会稽山,但勾践却称霸于世。李斯游于秦国,身登相位,达到成功,最终却身受五刑而死。傅说在傅严操服劳役,殷高宗武丁以为他是贤人,用他为相。福祸相互依附纠缠,如同绳索绞合在一起,天命不可解说,谁知道他的究竟?水流矢飞,为外物所激,则或悍或远,发生变化,万物往返相激,震荡转化,人事也有时因祸而至于福,互相影响,反复无常。云因势而上升为雨,雨因冷而下降为云,事物的变化复杂纷纭。自然界造化推动万物,使之运行变化是无边无际的。天和道,其理深远,不可预为思虑谋度,死生迟速有命,哪能预知它的期限。

  天地像一个冶金之匠炉,造化像一个冶金之匠,阴阳所以铸化为物故喻为炭,物由阴阳铸化而成故喻为铜。 聚散灭生怎么会有一定的法则?千变万化未必有终极。偶然为人,哪里值得贪恋珍惜,而死亡又有什么值得忧患的呢。智慧浅小的人,只顾自身,以他物为贱,以自己为贵。在达人看来,自己和万物可以相互适应,故没有一物不合适。贪婪的人为财而死,刚烈之士为名誉而死。贪求虚名的人,死于权势,一般人贪求生命。为权力所诱为贫贱所迫的人,东奔西走,趋利避害;与天地合其德的伟人不为物欲所趋,对亿万变化的事物都等量齐观,一视同仁。愚笨的人为俗界所牵连,困窘的如罪人之受拘束;有至德的人遗弃物累,独和大道同行。众人惑乱之甚,所爱所憎,积聚甚多;得天地之道的人安然宁静,独和大道相处。放弃智虑,遗弃形体,超脱于万物之外自忘其身,深远空阔,与道浮游。人生如木浮水,行止随流;把自己的身躯完全托付给命运,任凭自然,不私爱身躯把它归于自己作为私物,活着仿佛随波逐流,死去好像休憩长眠。深邃得好像深渊潭水般幽然,漂浮得好像没有羁绊的小舟般自在,涵养空虚之性而浮游,德人不被万物牵累,知天命而不忧愁。因此像鵩鸟飞入舍内这种琐细小事,又有什么值得疑虑的啊!”

niǎo
[ [ dāng dài ] ] jiǎ
dān è zhī suì yuè mèng xià gēng xié shě       
zhǐ zuò mào shèn xián xiá       
lái cuì guài       
shū zhàn zhī chèn yán yuē niǎo shì zhǔ rén jiāng       
qǐng wèn zhī       
gào xiōng yán zāi       
yān zhī       
nǎi tàn shǒu fèn       
kǒu néng yán qǐng duì wàn biàn huà xiū       
liú ér qiān huò tuī ér hái       
xíng zhuǎn biàn huà ér dàn       
qióng shèng yán       
huò suǒ huò suǒ       
yōu mén xiōng tóng       
qiáng chà bài       
yuè huì gōu jiàn shì       
yóu suí chéng bèi xíng       
shuō nǎi xiàng dīng       
huò zhī jiū       
mìng shuō shú zhī       
shuǐ hàn shǐ yuǎn       
wàn huí báo zhèn dàng xiàng zhuǎn       
yún zhēng jiàng jiū cuò xiàng fēn       
jun1 yǎng yín       
tiān dào móu       
chí yǒu mìng yān shí shí       
qiě tiān wéi zào huà wéi gōng       
yīn yáng wéi tàn wàn wéi tóng       
sàn xiāo ān yǒu cháng       
qiān biàn wàn huà wèi shǐ yǒu rán wéi rén kòng tuán       
huà wéi yòu huàn       
xiǎo zhì jiàn guì       
rén guān       
tān xùn cái liè shì xùn míng       
kuā zhě quán pǐn shù měi shēng       
chù zhī huò 西 dōng       
rén biàn tóng       
shì jiǒng ruò qiú       
zhì rén dào       
zhòng rén huò huò hǎo è 亿       
zhēn rén tián dào       
shì zhì xíng chāo rán sàng       
liáo kuò huāng dào áo xiáng       
chéng liú shì zhǐ       
zòng wěi mìng       
shēng ruò ruò xiū       
dàn ruò shēn yuān zhǐ zhī jìng fàn ruò zhī zhōu       
shēng bǎo yǎng kōng ér       
rén lèi zhī mìng yōu       
jiè " "
热度:891 作者: [明朝] 贾谊
类型:|写景|写风|写山|写马|写人|高中文言文|古文观止|孤独|行军|写云|长城|孤独|写风|写云|写马

上篇 秦孝公据崤函之固,拥雍州之地,君臣固守以窥周室,有席卷天下,包举宇内,囊括四海之意,并吞八荒之心。

当是时也,商君佐之,内立法度,务耕织,修守战之具;外连衡而斗诸侯。

于是秦人拱手而取西河之外。

孝公既没,惠文、武、昭襄蒙故业,因遗策,南取汉中,西举巴、蜀,东割膏腴之地,北收要害之郡。

诸侯恐惧,会盟而谋弱秦,不爱珍器重宝肥饶之地,以致天下之士,合从缔交,相与为一。

当此之时,齐有孟尝,赵有平原,楚有春申,魏有信陵。

此四君者,皆明智而忠信,宽厚而爱人,尊贤而重士,约从离衡,兼韩、魏、燕、楚、齐、赵、宋、卫、中山之众。

于是六国之士,有宁越、徐尚、苏秦、杜赫之属为之谋,齐明、周最、陈轸、召滑、楼缓、翟景、苏厉、乐毅之徒通其意,吴起、孙膑、带佗、倪良、王廖、田忌、廉颇、赵奢之伦制其兵。

尝以十倍之地,百万之众,叩关而攻秦。

秦人开关延敌,九国之师,逡巡而不敢进。

秦无亡矢遗镞之费,而天下诸侯已困矣。

于是从散约败,争割地而赂秦。

秦有余力而制其弊,追亡逐北,伏尸百万,流血漂橹。

因利乘便,宰割天下,分裂山河。

强国请服,弱国入朝。

延及孝文王、庄襄王,享国之日浅,国家无事。

及至始皇,奋六世之余烈,振长策而御宇内,吞二周而亡诸侯,履至尊而制六合,执敲扑而鞭笞天下,威振四海。

南取百越之地,以为桂林、象郡;百越之君,俯首系颈,委命下吏。

乃使蒙恬北筑长城而守藩篱,却匈奴七百余里。

胡人不敢南下而牧马,士不敢弯弓而报怨。

于是废先王之道,焚百家之言,以愚黔首;隳名城,杀豪杰,收天下之兵,聚之咸阳,销锋镝,铸以为金人十二,以弱天下之民。

然后践华为城,因河为池,据亿丈之城,临不测之渊,以为固。

良将劲弩守要害之处,信臣精卒陈利兵而谁何。

天下已定,始皇之心,自以为关中之固,金城千里,子孙帝王万世之业也。

始皇既没,余威震于殊俗。

然陈涉瓮牖绳枢之子,氓隶之人,而迁徙之徒也;才能不及中人,非有仲尼、墨翟之贤,陶朱、猗顿之富;蹑足行伍之间,而倔起阡陌之中,率疲弊之卒,将数百之众,转而攻秦,斩木为兵,揭竿为旗,天下云集响应,赢粮而景从。

山东豪俊遂并起而亡秦族矣。

且夫天下非小弱也,雍州之地,崤函之固,自若也。

陈涉之位,非尊于齐、楚、燕、赵、韩、魏、宋、卫、中山之君也;锄耰棘矜,非铦于钩戟长铩也;谪戍之众,非抗于九国之师也;深谋远虑,行军用兵之道,非及向时之士也。

然而成败异变,功业相反,何也?试使山东之国与陈涉度长絜大,比权量力,则不可同年而语矣。

然秦以区区之地,致万乘之势,序八州而朝同列,百有余年矣;然后以六合为家,崤函为宫;一夫作难而七庙隳,身死人手,为天下笑者,何也?仁义不施而攻守之势异也。

中篇 秦灭周祀,并海内,兼诸侯,南面称帝,以养四海。

天下之士,斐然向风。

若是,何也?曰:近古之无王者久矣。

周室卑微,五霸既灭,令不行于天下。

是以诸侯力政,强凌弱,众暴寡,兵革不休,士民罢弊。

今秦南面而王天下,是上有天子也。

既元元之民冀得安其性命,莫不虚心而仰上。

当此之时,专威定功,安危之本,在于此矣。

秦王怀贪鄙之心,行自奋之智,不信功臣,不亲士民,废王道而立私爱,焚文书而酷刑法,先诈力而后仁义,以暴虐为天下始。

夫兼并者高诈力,安危者贵顺权,此言取与守不同术也。

秦离战国而王天下,其道不易,其政不改,是其所以取之守之者无异也。

孤独而有之,故其亡可立而待也。

借使秦王论上世之事,并殷、周之迹,以制御其政,后虽有淫骄之主,犹未有倾危之患也。

故三王之建天下,名号显美,功业长久。

今秦二世立,天下莫不引领而观其政。

夫寒者利裋褐,而饥者甘糟糠。

天下嚣嚣,新主之资也。

此言劳民之易为仁也。

向使二世有庸主之行而任忠贤,臣主一心而忧海内之患,缟素而正先帝之过;裂地分民以封功臣之后,建国立君以礼天下;虚囹圄而免刑戮,去收孥污秽之罪,使各反其乡里;发仓廪,散财币,以振孤独穷困之士;轻赋少事,以佐百姓之急;约法省刑,以持其后,使天下之人皆得自新,更节修行,各慎其身;塞万民之望,而以盛德与天下,天下息矣。

即四海之内皆欢然各自安乐其处,惟恐有变。

虽有狡害之民,无离上之心,则不轨之臣无以饰其智,而暴乱之奸弭矣。

二世不行此术,而重以无道:坏宗庙与民,更始作阿房之宫;繁刑严诛,吏治刻深;赏罚不当,赋敛无度。

天下多事,吏不能纪;百姓困穷,而主不收恤。

然后奸伪并起,而上下相遁;蒙罪者众,刑戮相望于道,而天下苦之。

自群卿以下至于众庶,人怀自危之心,亲处穷苦之实,咸不安其位,故易动也。

是以陈涉不用汤、武之贤,不借公侯之尊,奋臂于大泽,而天下响应者,其民危也。

故先王者,见终始不变,知存亡之由。

是以牧民之道,务在安之而已矣。

下虽有逆行之臣,必无响应之助。

故曰:“安民可与为义,而危民易与为非”,此之谓也。

贵为天子,富有四海,身在于戮者,正之非也。

是二世之过也。

下篇 秦兼诸侯山东三十余郡,脩津关,据险塞,缮甲兵而守之。

然陈涉率散乱之众数百,奋臂大呼,不用弓戟之兵,鉏耰白梃,望屋而食,横行天下。

秦人阻险不守,关梁不闭,长戟不刺,强弩不射。

楚师深入,战于鸿门,曾无藩篱之难。

于是山东诸侯并起,豪俊相立。

秦使章邯将而东征,章邯因其三军之众,要市于外,以谋其上。

群臣之不相信,可见于此矣。

子婴立,遂不悟。

借使子婴有庸主之材而仅得中佐,山东虽乱,三秦之地可全而有,宗庙之祀宜未绝也。

秦地被山带河以为固,四塞之国也。

自缪公以来至于秦王二十余君,常为诸侯雄。

此岂世贤哉?其势居然也。

且天下尝同心并力攻秦矣,然困于险阻而不能进者,岂勇力智慧不足哉?形不利、势不便也。

秦虽小邑,伐并大城,得阨塞而守之。

诸侯起于匹夫,以利会,非有素王之行也。

其交未亲,其民未附,名曰亡秦,其实利之也。

彼见秦阻之难犯,必退师。

案土息民以待其弊,收弱扶罢以令大国之君,不患不得意于海内。

贵为天子,富有四海,而身为禽者,救败非也。

秦王足己而不问,遂过而不变。

二世受之,因而不改,暴虐以重祸。

子婴孤立无亲,危弱无辅。

三主之惑,终身不悟,亡不亦宜乎?当此时也,也非无深谋远虑知化之士也,然所以不敢尽忠指过者,秦俗多忌讳之禁也,——忠言未卒于口而身糜没矣。

故使天下之士倾耳而听,重足而立,阖口而不言。

是以三主失道,而忠臣不谏,智士不谋也。

天下已乱,奸不上闻,岂不悲哉!先王知壅蔽之伤国也,故置公卿、大夫、士,以饰法设刑而天下治。

其强也,禁暴诛乱而天下服;其弱也,王霸征而诸侯从;其削也,内守外附而社稷存。

故秦之盛也,繁法严刑而天下震;及其衰也,百姓怨而海内叛矣。

故周王序得其道,千余载不绝;秦本末并失,故不能长。

由是观之,安危之统相去远矣。

鄙谚曰:“前事之不忘,后事之师也。

”是以君子为国,观之上古,验之当世,参之人事,察盛衰之理,审权势之宜,去就有序,变化因时,故旷日长久而社稷安矣。

上篇  秦孝公占据着崤山和函谷关的险固地势,拥有雍州的土地,君臣牢固地守卫着来伺机夺取周王室的权力,(秦孝公)有统一天下的雄心。正当这时,商鞅辅佐他,对内建立法规制度,从事耕作纺织,修造防守和进攻的器械;对外实行连衡策略,使诸侯自相争斗。因此,秦人轻而易举地夺取了黄河以西的土地。  秦孝公死了以后,惠文王、武王、昭襄王承继先前的基业,沿袭前代的策略,向南夺取汉中,向西攻取巴、蜀,向东割取肥沃的地区,向北占领非常重要的地区。诸侯恐慌害怕,集会结盟,商议削弱秦国。不吝惜奇珍贵重的器物和肥沃富饶的土地,用来招纳天下的优秀人才,采用合纵的策略缔结盟约,互相援助,成为一体。在这个时候,齐国有孟尝君,赵国有平原君,楚国有春申君,魏国有信陵君。这四位封君,都见识英明有智谋,心地诚而讲信义,待人宽宏厚道而爱惜人民,尊重贤才而重用士人,以合纵之约击破秦的连横之策,联合韩、魏、燕、楚、齐、赵、宋、卫、中山的部队。在这时,六国的士人,有宁越、徐尚、苏秦、杜赫等人为他们出谋划策,齐明、周最、陈轸、召滑、楼缓、翟景、苏厉、乐毅等人沟通他们的意见,吴起、孙膑、带佗、倪良、王廖、田忌、廉颇、赵奢等人统率他们的军队。他们曾经用十倍于秦的土地,上百万的军队,攻打函谷关来攻打秦国。秦人打开函谷关口迎战敌人,九国的军队有所顾虑徘徊不敢入关。秦人没有一兵一卒的耗费,然而天下的诸侯就已窘迫不堪了。因此,纵约失败了,各诸侯国争着割地来贿赂秦国。秦有剩余的力量趁他们困乏而制服他们,追赶逃走的败兵,百万败兵横尸道路,流淌的血液可以漂浮盾牌。秦国凭借这有利的形势,割取天下的土地,重新划分山河的区域。强国主动表示臣服,弱国入秦朝拜。  延续到孝文王、庄襄王,统治的时间不长,秦国并没有什么大事发生。   到始皇的时候,发展六世遗留下来的功业,以武力来统治各国,将东周,西周和各诸侯国统统消灭,登上皇帝的宝座来统治天下,用严酷的刑罚来奴役天下的百姓,威风震慑四海。秦始皇向南攻取百越的土地,把它划为桂林郡和象郡,百越的君主低着头,颈上捆着绳子(愿意服从投降),把性命交给司法官吏。秦始皇于是又命令蒙恬在北方修筑长城,守卫边境,使匈奴退却七百多里;胡人不敢向下到南边来放牧,勇士不敢拉弓射箭来报仇。秦始皇接着就废除古代帝王的治世之道,焚烧诸子百家的著作,来使百姓愚蠢;毁坏高大的城墙,杀掉英雄豪杰;收缴天下的兵器,集中在咸阳,销毁兵刃和箭头,冶炼它们铸造十二个铜人,以便削弱百姓的反抗力量。然后凭借华山为城墙,依据黄河为城池,凭借着高耸的华山,往下看着深不可测的黄河,认为这是险固的地方。好的将领手执强弩,守卫着要害的地方,可靠的官员和精锐的士卒,拿着锋利的兵器,盘问过往行人。天下已经安定,始皇心里自己认为这关中的险固地势、方圆千里的坚固的城防,是子子孙孙称帝称王直至万代的基业。  始皇去世之后,他的余威(依然)震慑着边远地区。可是,陈涉不过是个破瓮做窗户、草绳做户枢的贫家子弟,是氓、隶一类的人,(后来)做了被迁谪戍边的卒子;才能不如普通人,并没有孔丘、墨翟那样的贤德,也不像陶朱、猗顿那样富有。(他)跻身于戍卒的队伍中,从田野间突然奋起发难,率领着疲惫无力的士兵,指挥着几百人的队伍,掉转头来进攻秦国,砍下树木作武器,举起竹竿当旗帜,天下豪杰像云一样聚集,回声似的应和他,许多人都背着粮食,如影随形地跟着。崤山以东的英雄豪杰于是一齐起事,消灭了秦的家族。  况且那天下并没有缩小削弱,雍州的地势,崤山和函谷关的险固,是保持原来的样子。陈涉的地位,没有比齐、楚、燕、赵、韩、魏、宋、卫、中山的国君更加尊贵;锄头木棍也不比钩戟长矛更锋利;那迁谪戍边的士兵也不能和九国部队抗衡;深谋远虑,行军用兵的方法,也比不上先前九国的武将谋臣。可是条件好者失败而条件差者成功,功业完全相反,为什么呢?假使拿东方诸侯国跟陈涉比一比长短大小,量一量权势力量,就更不能相提并论了。然而秦凭借着它的小小的地方,发展到兵车万乘的国势,管辖全国,使六国诸侯都来朝见,已经一百多年了;这之后把天下作为家业,用崤山、函谷关作为自己的内宫;陈涉一人起义国家就灭亡了,秦王子婴死在别人(项羽)手里,被天下人耻笑,这是为什么呢?就因为不施行仁政而使攻守的形势发生了变化啊。

中篇  秦统一天下,吞并诸侯,临朝称帝,供养四海,天下的士人顺服的慕风向往,为什么会像这样呢?回答是:近古以来没有统一天下的帝王已经很久了。周王室力量微弱,五霸相继死去以后,天子的命令不能通行天下,因此诸侯凭着武力相征伐,强大的侵略弱小的,人多的欺凌人少的,战事不止,军民疲惫。如今秦皇南面称帝统治了天下,这就是在上有了天子啊。这样一来,那些可怜的百姓就都希望能靠他安身活命,没有谁不诚心景仰皇上,在这个时候,应该保住威权,稳定功业,是安定,是危败,关键就在于此了。  秦王怀着贪婪卑鄙之心,只想施展他个人的智慧,不信任功臣,不亲近士民,抛弃仁政王道,树立个人权威,禁除诗书古籍,实行严刑酷法,把诡诈权势放在前头,把仁德信义丢在后头,把残暴苛虐作为治理天下的前提。实行兼并,要重视诡诈和实力;安定国家,要重视顺时权变:这就是说夺天下和保天下不能用同样的方法。秦经历了战国到统一天下,它的路线没有改,他的政令没有变,这是它夺天下和保天下所用的方法没有不同。秦王孤身无辅却拥有天下,所以他的灭亡很快就来到了。假使秦王能够考虑古代的情况,顺着商、周的道路,来制定实行自己的政策,那么后代即使出现骄奢淫逸的君主,也不会有倾覆危亡的祸患。所以夏禹、商汤、周文王和周武王建立了国家,名号卓著,功业长久。  当今秦二世登上王位,普天之下没有人不伸长脖子盼着看一看他的政策。受冻的人穿上粗布短袄就觉得很好,挨饿的人吃上糟糠也觉得香甜。天下苦苦哀叫的百姓,正是新皇帝执政才能的表现。这就是说劳苦人民容易接受仁政。如果二世有一般君主的德行,任用忠贞贤能的人,君臣一心,为天下的苦难而忧心,丧服期间就改正先帝的过失,割地分民,封赏功臣的后代,封国立君,对天下的贤士以礼相待,把牢狱里的犯人放出来,免去刑戮,废除没收犯罪者妻子儿女为官家奴婢之类的杂乱刑罚,让被判刑的人各自返回家乡。打开仓库,散发钱财,以赈济孤独穷困的士人;减轻赋税,减少劳役,帮助百姓解除急困;简化法律,减少刑罚,给犯罪人以把握以后的机会,使天下的人都能自新,改变节操,修养品行,各自谨慎对待自身;满足万民的愿望,以威信仁德对待天下人,天下人就归附了。如果天下到处都欢欢喜喜安居乐业,唯恐发生变乱,那么即使有奸诈不轨的人,而民众没有背叛主上之心,图谋不轨的臣子也就无法掩饰他的奸诈,暴乱的阴谋就可以被阻止了。  二世不实行这种办法,破坏宗庙,残害百姓,比始皇更加暴虐无道,重新修建阿房宫,使刑罚更加繁多,杀戮更加严酷,官吏办事苛刻狠毒,赏罚不得当,赋税搜刮没有限度,国家的事务太多,官吏们都治理不过来;百姓穷困已极,而君主却不加收容救济。于是奸险欺诈之事纷起,上下互相欺骗,蒙受罪罚的人很多,道路上遭到刑戮的人前后相望,连绵不断,天下的人都陷入了苦难。从君卿以下直到平民百姓,人人心中自危,身处穷苦之境,到处都不得安静,所以容易动乱。因此陈涉不凭商汤、周武王那样的贤能,不借公侯那样的尊贵,在大泽乡振臂一呼而天下响应,其原因就在于人民正处于危难之中。  所以古代圣王能洞察开端与结局的变化,知道生存与灭亡的关键,因此统治人民的方法,就是要专心致力于使他们安定罢了。这样,天下即使出现叛逆的臣子,也必然没有人响应,得不到帮助力量了。所谓“处于安定状态的人民可以共同行仁义,处于危难之中的人民容易一起做坏事”,就是说的这种情况。尊贵到做了天子,富足到拥有天下,而自身却不能免于被杀戮,就是由于挽救倾覆局势的方法错了。这就是二世的错误。

下篇  秦朝兼并了诸侯,崤山以东有三十多个郡,修筑渡口关隘,占据着险要地势,修治武器,守护着这些地方。然而陈涉凭着几百名散乱的戌卒,振臂大呼,不用弓箭矛戟等武器,光靠锄把和木棍,虽然没有给养,但只要看到有人家住的房屋就能吃上饭,横行天下。秦朝险阻之地防守不住了,关卡桥梁封锁不住了,长戟刺不了,强弩射不了。楚军很快深入境内,鸿门一战,竟然连篱笆一样的阻拦都没有遇到。于是崤山以东大乱,诸侯纷纷起事,豪杰相继立王。秦王派章邯率兵东征,章邯凭着三军的众多兵力,在外面跟诸侯相约,做交易,图谋他的主上。秦君之间互相不信任,从这件事就可以看出来了。子婴登位,最终也不曾觉悟,假使子婴有一般君主的才能,仅仅得到中等的辅佐之臣,崤山以东地区虽然混乱,秦国的地盘还是可以保全的,宗庙的祭祀也不会断绝。  秦国地势有高山阻隔,有大河环绕,形成坚固防御,是个四面都有险要关塞的国家。从穆公以来,一直到秦始皇,二十多个国君,经常在诸侯中称雄。难道代代贤明吗?这是地位形势造成的呀!再说天下各国曾经同心合力进攻秦国。在这种时候,贤人智士会聚,有良将指挥各国的军队,有贤相沟通彼此的计谋,然而被险阻困住不能前进,秦国就引诱诸侯进入秦国境内作战,为他们打开关塞,结果崤山以东百万军队败逃崩溃。难道是因为勇气、力量和智慧不够吗?是地形不利,地势不便啊。秦国把小邑并为大城,在险要关塞驻军防守,把营垒筑得高高的而不轻易跟敌方作战,紧闭关门据守险塞,肩扛矛戟守卫在那里。诸侯们出身平民,是为了利益联合起来,并没德高望众而位居王位者的德行。他们的交往不亲密,他们的下属不亲附。名义上是说灭亡秦朝,实际上是为自己谋求私利。他们看见秦地险阻难以进犯,就必定退兵。如果他们能安定本土,让人民休养生息,等待秦的衰败,收纳弱小,扶助疲困,来指挥东方诸侯新建的各国的君主,就不用担心在天下实现不了自己的愿望了。可是他们尊贵身为天子,富足拥有天下,自己却遭擒获,这是因为他们在覆亡前夕没有做出挽救的措施。  秦王满足一己之功,不求教于人,一错到底而不改变。二世承袭父过,因循不改,残暴苛虐以致加重了祸患。子婴孤立无亲,自处危境,却又年幼而没有辅佐,三位君主一生昏惑而不觉悟,秦朝灭亡,不也是应该的吗?在这个时候,世上并非没有深谋远虑懂得形势变化的人士,然而他们所以不敢竭诚尽忠,纠正主上之过,就是由于秦朝的风气多有忌讳的禁规,忠言还没说完而自己就被杀戮了。所以使得天下之士只能侧着耳朵听,重叠双脚站立,闭上嘴巴不敢说话。因此,三位君主迷失了路途,而忠臣不敢进谏言,智士不敢出主意,天下已经大乱,皇上还不知道,难道不可悲吗?先王知道壅塞不通就会伤害国家,所以设置公卿、大夫和士,来整治法律设立刑罚,天下因而得到治理。强盛的时候,禁止残暴诛讨叛乱,天下服从;衰弱的时候,五霸为天子征讨,诸侯也顺从;土地被割削的时候,在内能自守备,在外还有亲附,社稷得以保存。所以秦朝强盛的时候,繁法严刑,天下震惊;等到它衰弱的时候,百姓怨恨,天下背叛。周朝的公、侯、伯、子、男五等爵位合乎根本大道,因而传国一千多年不断绝。而秦朝则是本末皆失,所以不能长久。由此看来,安定和危亡的纲纪相距太远了!  俗话说“前事不忘,后事之师”(过去的经验教训不忘记,就是以后做事的借鉴)。因此君子治理国家,考察于上古的历史,验证以当代的情况,还要通过人事加以检验,从而了解兴盛衰亡的规律,详知谋略和形势是否合宜,做到取舍有序,变化适时,所以历时长久,国家安定。

guò qín lùn
[ [ míng cháo ] ] jiǎ
shàng piān        qín xiào gōng xiáo hán zhī , , yōng yōng zhōu zhī , , jun1 chén shǒu kuī zhōu shì , , yǒu juàn tiān xià , , bāo nèi , , náng kuò hǎi zhī , , bìng tūn huāng zhī xīn       
dāng shì shí , , shāng jun1 zuǒ zhī , , nèi , , gēng zhī , , xiū shǒu zhàn zhī ; ; wài lián héng ér dòu zhū hóu       
shì qín rén gǒng shǒu ér 西 zhī wài       
xiào gōng méi , , huì wén zhāo xiāng méng , , yīn , , nán hàn zhōng , , 西 shǔ , , dōng gāo zhī , , běi shōu yào hài zhī jun4       
zhū hóu kǒng , , huì méng ér móu ruò qín , , ài zhēn zhòng bǎo féi ráo zhī , , zhì tiān xià zhī shì , , cóng jiāo , , xiàng wéi       
dāng zhī shí , , yǒu mèng cháng , , zhào yǒu píng yuán , , chǔ yǒu chūn shēn , , wèi yǒu xìn líng       
jun1 zhě , , jiē míng zhì ér zhōng xìn , , kuān hòu ér ài rén , , zūn xián ér zhòng shì , , yuē cóng héng , , jiān hán wèi yàn chǔ zhào sòng wèi zhōng shān zhī zhòng       
shì liù guó zhī shì , , yǒu níng yuè shàng qín zhī shǔ wéi zhī móu , , míng zhōu zuì chén zhěn zhào huá lóu huǎn zhái jǐng zhī tōng , , sūn bìn dài tuó liáng wáng liào tián lián zhào shē zhī lún zhì bīng       
cháng shí bèi zhī , , bǎi wàn zhī zhòng , , kòu guān ér gōng qín       
qín rén kāi guān yán , , jiǔ guó zhī shī , , qūn xún ér gǎn jìn       
qín wáng shǐ zhī fèi , , ér tiān xià zhū hóu kùn       
shì cóng sàn yuē bài , , zhēng ér qín       
qín yǒu ér zhì , , zhuī wáng zhú běi , , shī bǎi wàn , , liú xuè piāo       
yīn chéng biàn 便 , , zǎi tiān xià , , fèn liè shān       
qiáng guó qǐng , , ruò guó cháo       
yán xiào wén wáng zhuāng xiāng wáng , , xiǎng guó zhī qiǎn , , guó jiā shì       
zhì shǐ huáng , , fèn liù shì zhī liè , , zhèn zhǎng ér nèi , , tūn èr zhōu ér wáng zhū hóu , , zhì zūn ér zhì liù , , zhí qiāo ér biān chī tiān xià , , wēi zhèn hǎi       
nán bǎi yuè zhī , , wéi guì lín xiàng jun4 ; ; bǎi yuè zhī jun1 , , shǒu jǐng , , wěi mìng xià       
nǎi shǐ 使 méng tián běi zhù zhǎng chéng ér shǒu fān , , què xiōng bǎi       
rén gǎn nán xià ér , , shì gǎn wān gōng ér bào yuàn       
shì fèi xiān wáng zhī dào , , fén bǎi jiā zhī yán , , qián shǒu ; ; huī míng chéng , , shā háo jié , , shōu tiān xià zhī bīng , , zhī xián yáng , , xiāo fēng , , zhù wéi jīn rén shí èr , , ruò tiān xià zhī mín       
rán hòu jiàn huá wéi chéng , , yīn wéi chí , , 亿 zhàng zhī chéng , , lín zhī yuān , , wéi       
liáng jiāng jìn shǒu yào hài zhī chù , , xìn chén jīng chén bīng ér shuí       
tiān xià dìng , , shǐ huáng zhī xīn , , wéi guān zhōng zhī , , jīn chéng qiān , , sūn wáng wàn shì zhī       
shǐ huáng méi , , wēi zhèn shū       
rán chén shè wèng yǒu shéng shū zhī , , máng zhī rén , , ér qiān zhī ; ; cái néng zhōng rén , , fēi yǒu zhòng zhái zhī xián , , táo zhū dùn zhī ; ; niè háng zhī jiān , , ér juè qiān zhī zhōng , , zhī , , jiāng shù bǎi zhī zhòng , , zhuǎn ér gōng qín , , zhǎn wéi bīng , , jiē gān 竿 wéi , , tiān xià yún xiǎng yīng , , yíng liáng ér jǐng cóng       
shān dōng háo jun4 suí bìng ér wáng qín       
qiě tiān xià fēi xiǎo ruò , , yōng zhōu zhī , , xiáo hán zhī , , ruò       
chén shè zhī wèi , , fēi zūn chǔ yàn zhào hán wèi sòng wèi zhōng shān zhī jun1 ; ; chú yōu jīn , , fēi tiǎn gōu zhǎng shā ; ; zhé shù zhī zhòng , , fēi kàng jiǔ guó zhī shī ; ; shēn móu yuǎn , , háng jun1 yòng bīng zhī dào , , fēi xiàng shí zhī shì       
rán ér chéng bài biàn , , gōng xiàng fǎn , , ? ? shì shǐ 使 shān dōng zhī guó chén shè zhǎng jié , , quán liàng , , tóng nián ér       
rán qín zhī , , zhì wàn chéng zhī shì , , zhōu ér cháo tóng liè , , bǎi yǒu nián ; ; rán hòu liù wéi jiā , , xiáo hán wéi gōng ; ; zuò nán ér miào huī , , shēn rén shǒu , , wéi tiān xià xiào zhě , , ? ? rén shī ér gōng shǒu zhī shì       
zhōng piān        qín miè zhōu , , bìng hǎi nèi , , jiān zhū hóu , , nán miàn chēng , , yǎng hǎi       
tiān xià zhī shì , , fěi rán xiàng fēng       
ruò shì , , ? ? yuē : : jìn zhī wáng zhě jiǔ       
zhōu shì bēi wēi , , miè , , lìng háng tiān xià       
shì zhū hóu zhèng , , qiáng líng ruò , , zhòng bào guǎ , , bīng xiū , , shì mín       
jīn qín nán miàn ér wáng tiān xià , , shì shàng yǒu tiān       
yuán yuán zhī mín ān xìng mìng , , xīn ér yǎng shàng       
dāng zhī shí , , zhuān wēi dìng gōng , , ān wēi zhī běn , , zài       
qín wáng huái 怀 tān zhī xīn , , háng fèn zhī zhì , , xìn gōng chén , , qīn shì mín , , fèi wáng dào ér ài , , fén wén shū ér xíng , , xiān zhà ér hòu rén , , bào nuè wéi tiān xià shǐ       
jiān bìng zhě gāo zhà , , ān wēi zhě guì shùn quán , , yán shǒu tóng shù       
qín zhàn guó ér wáng tiān xià , , dào , , zhèng gǎi , , shì suǒ zhī shǒu zhī zhě       
ér yǒu zhī , , wáng ér dài       
jiè shǐ 使 qín wáng lùn shàng shì zhī shì , , bìng yīn zhōu zhī , , zhì zhèng , , hòu suī yǒu yín jiāo zhī zhǔ , , yóu wèi yǒu qīng wēi zhī huàn       
sān wáng zhī jiàn tiān xià , , míng hào xiǎn měi , , gōng zhǎng jiǔ       
jīn qín èr shì , , tiān xià yǐn lǐng ér guān zhèng       
hán zhě shù , , ér zhě gān zāo kāng       
tiān xià xiāo xiāo , , xīn zhǔ zhī       
yán láo mín zhī wéi rén       
xiàng shǐ 使 èr shì yǒu yōng zhǔ zhī háng ér rèn zhōng xián , , chén zhǔ xīn ér yōu hǎi nèi zhī huàn , , gǎo ér zhèng xiān zhī guò ; ; liè fèn mín fēng gōng chén zhī hòu , , jiàn guó jun1 tiān xià ; ; líng ér miǎn xíng , , shōu huì zhī zuì , , shǐ 使 fǎn xiāng ; ; cāng lǐn , , sàn cái , , zhèn qióng kùn zhī shì ; ; qīng shǎo shì , , zuǒ bǎi xìng zhī ; ; yuē shěng xíng , , chí hòu , , shǐ 使 tiān xià zhī rén jiē xīn , , gèng jiē xiū háng , , shèn shēn ; ; sāi wàn mín zhī wàng , , ér shèng tiān xià , , tiān xià       
hǎi zhī nèi jiē huān rán ān chù , , wéi kǒng yǒu biàn       
suī yǒu jiǎo hài zhī mín , , shàng zhī xīn , , guǐ zhī chén shì zhì , , ér bào luàn zhī jiān       
èr shì háng shù , , ér zhòng dào : : huài zōng miào mín , , gèng shǐ zuò ā fáng zhī gōng ; ; fán xíng yán zhū , , zhì shēn ; ; shǎng dāng , , liǎn       
tiān xià duō shì , , néng ; ; bǎi xìng kùn qióng , , ér zhǔ shōu       
rán hòu jiān wěi bìng , , ér shàng xià xiàng dùn ; ; méng zuì zhě zhòng , , xíng xiàng wàng dào , , ér tiān xià zhī       
qún qīng xià zhì zhòng shù , , rén huái 怀 wēi zhī xīn , , qīn chù qióng zhī shí , , xián ān wèi , , dòng       
shì chén shè yòng tāng zhī xián , , jiè gōng hóu zhī zūn , , fèn , , ér tiān xià xiǎng yīng zhě , , mín wēi       
xiān wáng zhě , , jiàn zhōng shǐ biàn , , zhī cún wáng zhī yóu       
shì mín zhī dào , , zài ān zhī ér       
xià suī yǒu háng zhī chén , , xiǎng yīng zhī zhù       
yuē : : ān mín wéi , , ér wēi mín wéi fēi , , zhī wèi       
guì wéi tiān , , yǒu hǎi , , shēn zài zhě , , zhèng zhī fēi       
shì èr shì zhī guò       
xià piān        qín jiān zhū hóu shān dōng sān shí jun4 , , yǒu jīn guān , , xiǎn sāi , , shàn jiǎ bīng ér shǒu zhī       
rán chén shè sàn luàn zhī zhòng shù bǎi , , fèn , , yòng gōng zhī bīng , , chú yōu bái tǐng , , wàng ér shí , , héng háng tiān xià       
qín rén xiǎn shǒu , , guān liáng , , zhǎng , , qiáng shè       
chǔ shī shēn , , zhàn hóng 鸿 mén , , céng fān zhī nán       
shì shān dōng zhū hóu bìng , , háo jun4 xiàng       
qín shǐ 使 zhāng hán jiāng ér dōng zhēng , , zhāng hán yīn sān jun1 zhī zhòng , , yào shì wài , , móu shàng       
qún chén zhī xiàng xìn , , jiàn       
yīng , , suí       
jiè shǐ 使 yīng yǒu yōng zhǔ zhī cái ér jǐn zhōng zuǒ , , shān dōng suī luàn , , sān qín zhī quán ér yǒu , , zōng miào zhī wèi jué       
qín bèi shān dài wéi , , sāi zhī guó       
miù gōng lái zhì qín wáng èr shí jun1 , , cháng wéi zhū hóu xióng       
shì xián zāi ? ? shì rán       
qiě tiān xià cháng tóng xīn bìng gōng qín , , rán kùn xiǎn ér néng jìn zhě , , yǒng zhì huì zāi ? ? xíng shì biàn 便       
qín suī xiǎo , , bìng chéng , , è sāi ér shǒu zhī       
zhū hóu , , huì , , fēi yǒu wáng zhī háng       
jiāo wèi qīn , , mín wèi , , míng yuē wáng qín , , shí zhī       
jiàn qín zhī nán fàn , , tuì 退 shī       
àn mín dài , , shōu ruò lìng guó zhī jun1 , , huàn hǎi nèi       
guì wéi tiān , , yǒu hǎi , , ér shēn wéi qín zhě , , jiù bài fēi       
qín wáng ér wèn , , suí guò ér biàn       
èr shì shòu zhī , , yīn ér gǎi , , bào nuè zhòng huò       
yīng qīn , , wēi ruò       
sān zhǔ zhī huò , , zhōng shēn , , wáng ? ? dāng shí , , fēi shēn móu yuǎn zhī huà zhī shì , , rán suǒ gǎn jìn zhōng zhǐ guò zhě , , qín duō huì zhī jìn , , zhōng yán wèi kǒu ér shēn méi       
shǐ 使 tiān xià zhī shì qīng ěr ér tīng , , zhòng ér , , kǒu ér yán       
shì sān zhǔ shī dào , , ér zhōng chén jiàn , , zhì shì móu       
tiān xià luàn , , jiān shàng wén , , bēi zāi ! ! xiān wáng zhī yōng zhī shāng guó , , zhì gōng qīng shì , , shì shè xíng ér tiān xià zhì       
qiáng , , jìn bào zhū luàn ér tiān xià ; ; ruò , , wáng zhēng ér zhū hóu cóng ; ; xuē , , nèi shǒu wài ér shè cún       
qín zhī shèng , , fán yán xíng ér tiān xià zhèn ; ; shuāi , , bǎi xìng yuàn ér hǎi nèi pàn       
zhōu wáng dào , , qiān zǎi jué ; ; qín běn bìng shī , , néng zhǎng       
yóu shì guān zhī , , ān wēi zhī tǒng xiàng yuǎn       
yàn yuē : : qián shì zhī wàng , , hòu shì zhī shī       
shì jun1 wéi guó , , guān zhī shàng , , yàn zhī dāng shì , , cān zhī rén shì , , chá shèng shuāi zhī , , shěn quán shì zhī , , jiù yǒu , , biàn huà yīn shí , , kuàng zhǎng jiǔ ér shè ān
热度:249 作者: [两汉] 贾谊
类型:写水|写人|写湖|写云|写鱼|写羊|

谊为长沙王太傅,既以谪去,意不自得;及度湘水,为赋以吊屈原。

屈原,楚贤臣也。

被谗放逐,作《离骚》赋,其终篇曰:“已矣哉!国无人兮,莫我知也。

”遂自投汨罗而死。

谊追伤之,因自喻,其辞曰: 恭承嘉惠兮,俟罪长沙;侧闻屈原兮,自沉汨罗。

造讬湘流兮,敬吊先生;遭世罔极兮,乃殒厥身。

呜呼哀哉!逢时不祥。

鸾凤伏竄兮,鸱枭翱翔。

闒茸尊显兮,谗谀得志;贤圣逆曳兮,方正倒植。

世谓随、夷为溷兮,谓跖、蹻为廉;莫邪为钝兮,铅刀为銛。

吁嗟默默,生之无故兮;斡弃周鼎,宝康瓠兮。

腾驾罷牛,骖蹇驴兮;骥垂两耳,服盐车兮。

章甫荐履,渐不可久兮;嗟苦先生,独离此咎兮。

讯曰:已矣!国其莫我知兮,独壹郁其谁语?凤漂漂其高逝兮,固自引而远去。

袭九渊之神龙兮,沕深潜以自珍;偭蟂獭以隐处兮,夫岂从虾与蛭蟥?所贵圣人之神德兮,远浊世而自藏;使骐骥可得系而羁兮,岂云异夫犬羊?般纷纷其离此尤兮,亦夫子之故也。

历九州而其君兮,何必怀此都也?凤凰翔于千仞兮,览德辉而下之;见细德之险徵兮,遥曾击而去之。

彼寻常之污渎兮,岂能容夫吞舟之巨鱼?横江湖之鳣鲸兮,固将制于蝼蚁。

diào yuán
[ [ liǎng hàn ] ] jiǎ
wéi zhǎng shā wáng tài , , zhé , , ; ; xiāng shuǐ , , wéi diào yuán       
yuán , , chǔ xián chén       
bèi chán fàng zhú , , zuò sāo , , zhōng piān yuē : : zāi ! ! guó rén , , zhī       
suí tóu luó ér       
zhuī shāng zhī , , yīn , , yuē : :        gōng chéng jiā huì , , zuì zhǎng shā ; ; wén yuán , , chén luó       
zào tuō xiāng liú , , jìng diào xiān shēng ; ; zāo shì wǎng , , nǎi yǔn jué shēn       
āi zāi ! ! féng shí xiáng       
luán fèng cuàn , , chī xiāo áo xiáng       
róng zūn xiǎn , , chán zhì ; ; xián shèng , , fāng zhèng dǎo zhí       
shì wèi suí wéi hùn , , wèi zhí jiǎo wéi lián ; ; xié wéi dùn , , qiān dāo wéi tiǎn       
jiē , , shēng zhī ; ; zhōu dǐng , , bǎo kāng       
téng jià niú , , cān jiǎn ; ; chuí liǎng ěr , , yán chē       
zhāng jiàn , , jiàn jiǔ ; ; jiē xiān shēng , , jiù       
xùn yuē : : ! ! guó zhī , , shuí ? ? fèng piāo piāo gāo shì , , yǐn ér yuǎn       
jiǔ yuān zhī shén lóng , , shēn qián zhēn ; ; miǎn xiāo yǐn chù , , cóng xiā zhì huáng ? ? suǒ guì shèng rén zhī shén , , yuǎn zhuó shì ér cáng ; ; shǐ 使 ér , , yún quǎn yáng ? ? bān fēn fēn yóu , , zhī       
jiǔ zhōu ér jun1 , , huái 怀 dōu ? ? fèng huáng xiáng qiān rèn , , lǎn huī ér xià zhī ; ; jiàn zhī xiǎn zhēng , , yáo céng ér zhī       
xún cháng zhī , , néng róng tūn zhōu zhī ? ? héng jiāng zhī zhān jīng , , jiāng zhì lóu